Złe miejsca dla ślimaków

W Iłży, na ulicy Wójtowskiej znajduje się mogiła "wołyniaków z 1831 roku". W mieście jest też ulica Wołyniaków ale w innym miejscu. Szukając informacji o okolicznościach śmierci powstańców bez trudu dowiedziałem się, że pod Iłżą 9 sierpnia 1831 rozegrała się zwycięska dla powstańców bitwa z armią carską. Szukając dalej odkryłem obraz bitwy, która może przyniosła zwycięstwo powstańcom ale jednocześnie przyniosła klęskę miastu.

Starachowice w swojej historii miały dwa cmentarze żydowskie. Pierwszy powstał w roku 1891 i zaraz zaczęto myśleć o założeniu kolejnego większego - tak gwałtownie rosła liczba mieszkańców wyznania mojżeszowego w mieście. W 1905 wybudowano murowaną synagogę. W 1939 roku Starachowice wchłonęły starszy od siebie Wierzbnik, a 9 września powiększone miasto zajęły wojska hitlerowskich Niemiec. Getto w Starachowicach powstało w roku 1941. Jednak jego mieszkańcami nie byli tylko Żydzi starachowiccy. Trafili tu też Żydzi z Łodzi i Płocka. Mieszkańców getta zatrudniały warsztaty zakładów zbrojeniowych w Starachowicach. Dlatego gdy getto likwidowano do Treblinki wysłano ok 4,5 tys osób, a ok 5 tys pozostawiono. Było to rok 1942 i znana chyba wszystkim Akcja Reinhard. Pozostali w Starachowicach Żydzi zgromadzeni byli w obozie pracy, którego likwidację rozpoczęto w roku 1944. Jednak historia obozu pracy nie ma już dużego związku z cmentarzem żydowskim. Ten przestano używać do celów grzebalnych w roku 1942, wraz z likwidacją getta.

Największy w Europie? Podobno tak. Dziś fragmenty stel nagrobnych zajmują na nim mały kawałek ogrodzonego terenu. Reszta jest parkiem miejskim. A cała góra parkowa jest cmentarzem, który podobno wyglądał jak ogród. Powstał prawdopodobnie w XVIII wieku. Najstarsza macewa, jak zapisano w roku 1929, pochodziła z 1734 roku. W okresie okupacji wzgórze parkowe znajdowało się w obrębie getta. Na cmentarzu znajdują się też mogiły zbiorowe zakładane przez okupantów dla ofiar mordów popełnionych na terenie nekropolii. Macewy posłużyły, jak i w wielu innych miejscach, do brukowania ulic. Tu część przynajmniej tego "bruku" wróciła na cmentarz tworząc lapidarium i dalej położony stos gruzu nagrobkowego. Odeszli więc ludzie, odszedł ich cmentarz ale pozostała jeszcze pamięć.

Pomiędzy Ostrowem Lubelskim a Parczewem, w lesie, znajduje się pomnik mjr Bogusława Ejtminowicza - Litwina, bohatera Powstania Styczniowego. Na lokalizację pomnika wybrano miejsce śmierci majora w bitwie nazywanej bitwą pod Uścimowem lub pod laskiem Jedlanka (6 I 1864). Ponieważ w informacjach na temat odsłonięcia pomnika pada określenie "rewitalizacja" można przyjąć, że pomnik był tu już wcześniej, choć pewnie ślad po poprzednim pomniku przepadł. Pod linkiem krótka fotorelacja z uroczystości odsłonięcia pomnika w 2009 roku.

Cmentarz ten powstał w drugiej połowie XIX wieku. Jak wyliczono w roku 1872 parafia w Dratowie miała 1050 wiernych. Istniała jednak już wcześniej tylko korzystała ze starego cmentarza i ze starej cerkwi. Unitów pozbawiono parafii w tej miejscowości za poparcie udzielane powstańcom styczniowym. Ale to tylko wpisuje się w całą politykę religijną Rosji tamtego okresu, która nie uznawała kościoła unickiego i popierała jedynie prawosławie. Nie o tym jednak chciałem...

Z dawnego pałacu Sosnowskiego pozostała do dziś jedynie oficyna. Szkoda. Pałac zapewne był interesujący. Dziś jest tu ulica Hetmańska, pensjonat "Dworek Kościuszki" i cisza oraz spokój. Zawsze w Sosnowicy ten spokój mnie oczarowuje. Może tak jest tylko w weekendy? Nie wiem. Ja jakoś tak zawsze w weekendy tu trafiam.

Budynki opactwa przedstawiane są jako przykład budownictwa romańskiego. Zwykle dopiero później podaje się informację, że były one przebudowane w stylu barokowym w XVIII wieku. Niby szczegół ale jednak istotny. Barokowe są bowiem wieże narożne jak i wieża nazywana [i]wieżą Rakoczego[/i]. Podobno w części pomieszczeń klasztornych zachowano elementy romańskie. Romański pozostaje jednak bez większych zmian kościół. Od dawna pełni on rolę kościoła parafialnego w Wąchocku choć nie takie było jego przeznaczenie. Do początku XIX wieku Wąchock miał 3 kościoły, z czego 2 były drewniane. Tak naprawdę to czepiam się szczegółów. To nie klasztor odcisnął swój ślad na ziemi w postaci miasta Wąchock tylko zakonnicy w nim mieszkający. Taki był zresztą cel ich osadzenia nad rzeką Kamienną.

Cmentarz odwiedzany przez turystów z powodu obecności grobowca rodziny Skłodowskich. Jest tu pochowany dziadek stryjeczny Marii Skłodowskiej. Nie sądzę jednak by warto było poprzestać na tym jednym grobowcu. Tu jest więcej historii i dramatów, których dziś możemy się tylko domyślać.

Zaraz przy wejściu znajduje się pomnik poległych partyzantów

Tak na początek pocytuję sobie. O początkach sanktuarium maryjnego ze starych pism.

Roku pańskiego 1548 zostającego na ten czas Dziedzica Gułowskiej Woli, Jego Mości Pana Hieronima Rusieckiego Chorążego Sandomierskiego. Niektóra Niewiasta Pobożna, na imię Barbara, żyjąc we Wsi Gułowskiey (gdy Małżonek iey, pod ten czas u różnych Szlachty służąc, żywność poczciwie nabywał) nad zwyczay gorętsza w Duchu nabożeństwa modliła się, przy Ukrzyżowanego Chrystusa Pana Figurze, która teraz ku wielkiemu ołtarzu przy ścianie Kościoła ze dworu zawieszona, y od wszystkich uszanowana zostaie. We Srodę Swiąteczną Roku iako wyżey, Królowa Niebios, otoczona jasnością, z gromadą Swiętych Anyołów, y Panien pokazała się tey Matronie, opowiadając wola Syna swego, aby na tym Mieyscu ku Czci y Chwale Boga, pod Tytułem Imienia swego Kaplica przez Dziedzica Gułowskiey Woli była wystawiona.

O początku zaś tego Cudownego Obrazu, od którego by Malarza, y na którym mieyscu, albo w którey stronie był odmalowany, nie może się dosiąc wiadomości. Pewna przecię iest z dawnych Inquizycyi y podania poważnych Person, y starych ludzi, tach Slachty, jako y innych Obywatelow okolicznie, jako y w samey Gułowskiey Woli mieszkaiących, z których niektórzy do lat dziewięćdziesiąt przeszli byli. Obraz ten Cudowny ofiarowany bydż od niektórego Kmiotka z Przytoczna Dzierżawy niegdy Ich Mościow Panow Zbaraskich mila iedna od Gułowskiej Woli. Ten przerzeczony Kmiotek, przechodząc przez Miasteczko Lyssobyki nad Rzeką Wieprzem, podczas opłakanego czasu, kiedy Kalwinska Herezyia po Polszcze szerzyła się, grassowała furyia Ministrow, zgwałcone były Sakramenta SS. Obrazy Zbawiciela, Przenaswiętszey PANNY MARYI, y SS. Bożych podeptane, y z Kościołów wyrzucone zostawały. Ten tedy Obraz w błocie leżący skrycie porwał, y do Domu swego zaniósł, cześć i affekt oddaiąc. Obrazowi ile mógł, co Bóg mile przyimuiąc iasnością oświecał często on Dom, z podziwieniem iego samego y wielu innych dalszych Sąsiadów. Życząc tedy honoru Matce Bożey on Kmiotek, y uważając bydź Cudowny Obraz ani swoy Domek dostateczny, ku Czci tak wielkiey Królowy. Zaprowadził do Kościoła Gułowskiey Woli ziawieniem łaskami, y do tych czas obszernieyszemi pociechami słynącego przez Cudowny Obraz Przenayświętszey Panny ozdobionego. Do którego Mieysca za Fundacyią Ich Mościow Panow Krasińskich iako Dziedzicow na ten czas wprowadzeni są Oycowie z Góry Karmelu Regularney Obserwancyi y Konwent Formalny erygowany, przez Jaśnie óświecone Xiąże Siewierskie Jego Mości Xiędza Biskupa Krakowskiego Jędrzeja Trzebickiego, aby Cześć y Chwałę Boga y Przenayświętszey Panny Maryi potomnie pomnażali, y zbawieniu ludzi służyli.

Cytaty te pożyczyłem ze strony parafii w Woli Gułowskiej.

Kolejność więc była taka: w XVI w. powstała w Woli Gułowskiej kaplica. W XVII w. oddano do niej cudowny obraz namalowany na desce lipowej. W tym samym wieku dla ochrony świętego obrazu sprowadzono zakonników. To za ich sprawą powstała barokowa świątynia stojąca tu po dziś dzień.

W dzień pochmurny

Po spotkaniowej bitwie z Armią Czerwoną SGO "Polesie" kierowała się do Dęblina by zaopatrzyć się w amunicję. Spoczywała ona w magazynach w miejscowości Stawy. Na przeciw oddziałom dowodzonym przez gen. Kleeberga wyszły dwie dywizje niemieckie. Choć żołnierze SGO odnieśli taktyczny sukces musieli się poddać z powodu braku amunicji. Śladem walk pozostają groby żołnierzy. Wiele z nich było porozrzucanych po lasach i polach. Ciała jednak przenoszono do kwater cmentarnych oraz do cmentarza - mauzoleum w Kocku. Jedną z miejscowości objętych walkami był Adamów. Tu na cmentarzu znajdują się oddalone od siebie o parę metrów dwie kwatery żołnierzy SGO "Polesie", których nazywam kleeberczykami.