14 czerwca 1944 roku w Lasach Janowskich doszło do dużej bitwy partyzanckiej. Dla Wehrmachtu była to akcja oczyszczania tyłów cofającego się frontu. Akcja niezbędna z uwagi na to, że 1/3 terenu Generalnego Gubernatorstwa znajdowała się w wyniku działań partyzantów poza jego administracją. W informacjach dostępnych w internecie podaje się, że przeciwko ok. 3000 partyzantów stanęło 30 tysięcy żołnierzy niemieckich. Oddziały partyzanckie skupiły się pod wspólnym dowództwem ppłk. NKWD Nikołaja Prokopiuka. W nocy 14/15 czerwca oddziały partyzanckie wydostały się z okrążenia. W większości przedostały się do Puszczy Solskiej licząc na wypoczynek. Tam jednak przeprowadzono kolejną akcję przeciwpartyzancką. W Lasach Janowskich w miejscu bitwy na Porytowym Wzgórzu powstał cmentarz partyzancki i postawiono pomnik.

7 września 1863 roku pułkownik Marcin Borelowski-Lelewel przy leśnej drodze do Otrocza przygotowywał ze swoimi podkomendnymi zasadzkę na ścigających ich żołnierzy carskich. Zamiast zaskoczyć ścigających Borelowski wraz z podkomendnymi sami zostali zaskoczeni przez kozaków. Zginął M. Borelowski oraz 30 jego podkomendnych. Dowódca spoczął na cmentarzu parafialnym założonym na terenie dawnego grodziska z VIII-XI w. zwanego "Zamczyskiem Batorego". W 1933 roku, w 70 rocznicę bitwy postawiono pomnik na grobie dowódcy powstańców. Usypano także kopiec w miejscu bitwy. W roku 1992 delegacja węgierska umieściła przy grobie i kopcu rzeźbione słupy, ławki oraz tablice pamiątkowe ku czci poległych w powstaniu styczniowym ochotników węgierskich.

Grób M. Borelowskiego znajduje się przy wale grodziska.

Cmentarz w Łabuńkach Pierwszych (gmina Łabunie) powstał w 1914 roku. Na jego otoczonym wałem ziemnym terenie znajduje się dwadzieścia mogił zbiorowych i siedem indywidualnych. Obecnie ślady po nich są zatarte. Spoczywa tu 209 żołnierzy armii carskiej i 100 armii austro-węgierskiej. W roku 1939 pochowano tu także żołnierzy polskich poległych w kampanii wrześniowej. Ich ciała po ekshumacji przeniesiono na cmentarz parafialny w Łabuniach. W sierpniu 2011 roku cmentarz wizytowała delegacja austriacka na czele z posłem Peterem Rieser. Wsparcie finansowe dla poprawy stanu cmentarza zadeklarował Austriacki Czarny Krzyż.

Dotąd nie ustalono czy gmina wyznaniowa zorganizowała się w Komarowie w wieku XVIII czy dopiero w połowie wieku XIX. Dlatego można spotkać informacje o cmentarzu podające I połowę XVIII wieku jako okres jego powstania jak i wskazujące okres o sto lat późniejszy. Faktem jest, że w wieku XIX większość mieszkańców miasta, a od 1869 roku osady stanowili Żydzi. Poza nimi mieszkali w Komarowie Polacy i Ukraińcy. W okresie wojny polsko-bolszewickiej doszło w Komarowie do pogromu przeprowadzonego przez walczących po stronie polskiej Kozaków Kubańskich dowodzonych przez Wadima Jakowlewa. Podczas II wojny światowej do października 1939 roku Komarów okupowany był przez Armię Czerwoną. Część ludności żydowskiej opuściła domy i udała się na wschód gdy przekazywano te ziemie okupantom niemieckim. Getto w Komarowie utworzono w 1941 lub dopiero na początku roku 1942. Jego likwidację rozpoczęto w maju 1943 roku - czyli pół roku po wysiedleniu ludności polskiej i osiedleniu w Komarowie Niemców chorwackich.

Cmentarz w Komarowie zniszczono w 1942 roku. W tym samym roku dokonano tu ostatniego pochówku. Dzieło zniszczenia kontynuowano w okresie powojennym. W roku 1988 nekropolię uporządkowano. Przeniesiono na teren cmentarza szczątki 248 Żydów rozstrzelanych w okolicy Komarowa. Wytyczono alejki, ustawiono poprzewracane macewy i przeniesiono na teren cmentarza macewy odzyskane od mieszkańców osady. Ustawiono też nagrobki symboliczne. A dzisiaj (tj. 14 czerwca 2013) nie wiedziałem o istnieniu alejek na cmentarzu i dowiedziałem się dopiero z tekstu M. Kubiszyn z przewodnika "Śladami Żydów. Lubelszczyzna".

Żydzi w Tyszowcach mieszkali prawdopodobnie już wieku XV. Pierwsze wzmianki w dokumentach o ich obecności pochodzą z wieku XVI. W przywilejach dla mieszczan nadanych miastu przez króla można przeczytać:

pragnąc aby miasto przez większą liczbę mieszkańców, codzień do lepszego przychodziło stanu, pozwalamy żydom tak wewnątrz, jak i zewnątrz miasta posiadać domy, ogrody i grunta; wszelkie towary kupować i sprzedawać na miarę i wagę; piwo, miód i gorzałkę wyrabiać i takowe sprzedawać; trudnić się rzezią i sprzedażą mięsa, a nadto: wspólnych z mieszczanami używać swobód, pod warunkiem zarównych z nimi ponoszenia ciężarów; zakazujemy wszakże: aby do sprawowania urzędów miejskich, nigdy przypuszczani nie byli. Ażeby zaś żydzi w handlu nie doznawali przeszkody, utrzymujemy wedle dawnego przywileju targi we wtorek; które gdyby kiedykolwiek na inny dzień zostały zamienione, nigdy na sobotę nie mają być przeniesione.

Lustracja starostwa bełskiego z 1571 r. zawiera następujące informacje o Tyszowcach:

łanów miejskich 39, z każdego płacą po gr. 16, ale że na mocy przywileju erekcyjnego, obowiązani są do opłaty 12 gr. pras., uczyniłoby to na teraźniejszą monetę 18 gr. Domów jest 218, z każdego po 16 gr., szlacheckich 4; popów 3, piekarzów 27, rzeźników 2, szewców 5, na mocy zaś przywileju Zyg. Aug. nie może ich być więcej nad 16. "Zidow w Thyszowczach iesth na then czasz 31, bo ych powietrzem anno 1570 nyemalo wymarlo, ktorzi z rzemiosla iatecznego, bo rzesz byą, dayą loyu szurowego kazdi po 1 1/2 kamienya. Zidowye daią szoszu, co zwą na czapke krolowy florenos 4".

Stary cmentarz żydowski założono prawdopodobnie w wieku XVI. Użytkowany był do przełomu wieków XIX i XX gdy założono nowy cmentarz. Na terenie zdewastowanego podczas II wojny światowej starego cmentarza znajduje się obecnie przedszkole.

Pałac powstał prawdopodobnie pod koniec pierwszej połowy XIX wieku. Należał - tak jak i wieś - do Adama Szydłowskiego. Był to dwór jednokondygnacyjny. Jego rozbudowę przeprowadzono pod koniec wieku XIX lub na początku wieku XX. Właścicielem pałacu był w tym czasie Antoni Szydłowski (syn Adama) który stworzył też w Werbkowicach jedną z pierwszych i największych owczarni w Królestwie Polskim. Po rozbudowie pałac posiadał już w częściach bocznych po dwie kondygnacje. Wybudowano też skrzydło parterowe od strony elewacji wschodniej. Obecnie w pałacu ma swoją siedzibę Zakład Doświadczalny Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach.

Cmentarz prawdopodobnie założono na początku XIX wieku. Znajduje się ok. 100 m od ulicy Grabowieckiej, za zabudowaniami. Zdewastowany podczas II wojny światowej. Wg informacji zamieszczonych na stronach Wirtualnego Sztetlu zachowały się fragmenty trzech nagrobków. Odnalazłem tylko jeden z nich. Cmentarz częściowo jest ogrodzony. Brakuje ogrodzenia od strony pól uprawnych. Nie ma też żadnych tablic informacyjnych.

Cmentarz w pobliżu Urszulina na lubelskim Polesiu. Wiadomo o nim, że powstał po 1828 roku - zaraz po przybyciu kolonistów (z okolic Łodzi i z samych Niemiec). Przybysze zajęli tereny wcześniej wykarczowane przez węglarzy i smolarzy. Pozostali w tym miejscu do II wojny światowej. Osada nigdy nie była czysto niemiecka ale do 1940 roku Niemcy stanowili większość mieszkańców. Posiadali swój własny kantorat. Podobnie jak w Michelsdorfie w 1915 roku mieszkańców wsi wysiedlono na wschód, powracali po wybuchu rewolucji bolszewickiej do swoich gospodarstw.

Cmentarz jeszcze podczas II wojny światowej był zadbany. W jednym z grobowców nawet partyzanci przechowywali broń. W 1953 roku mieszkańcy wsi zabrali metalowe ogrodzenie jednego z grobów by wykorzystać je do ogrodzenia nowej kapliczki przy której odprawiano msze święte. Cmentarz był porządkowany w latach sześćdziesiątych i w roku 2011. Dziś znów zarasta. Dojście do cmentarza prowadzi przez podwórko jednego z gospodarstw lub tuż obok niego (pies pojawił się dopiero gdy wracałem ale brak płotów nie pozwolił mi określić czy jestem na czyimś prywatnej drodze czy drodze ogólnodostępnej).

Strzelce w gminie Białopole. Na skraju parku dworskiego w maju 1942 roku Niemcy rozstrzelali i pochowali 14 osób pochodzenia żydowskiego. Pomnik w tym miejscu stanął w 2009 roku za sprawą Fundacji "Pamięć, która trwa". Dojście do pomnika nie jest oznakowane. Skorzystałem z pomocy mieszkańców pobliskich domów, bez których mogiły bym nie odnalazł.

W okolicach Woli Okrzejskiej (osady w której urodził się Henryk Sienkiewicz) podczas powstania styczniowego doszło do trzech bitew. Mogiła w lesie kryje ciała powstańców poległych w pierwszej z nich, z 26 lutego 1963 roku. Formujący się dopiero oddział powstańczy pod dowództwem Rudolfa Różańskiego, którego liczebność ocenia się na 300-400 powstańców został zaatakowany przez liczniejszą kolumnę wojsk carskich (ok. 500 żołnierzy, w tym 50 kozaków). Większość powstańców wycofała się walcząc do lasu. Część, wraz ze szkolącym powstańców instruktorem i zarazem dowódcą piechoty Antonim Trzaskowskim (były oficer armii austriackiej) została w walce odcięta od sił głównych. Poległo 16 powstańców, 6 odniosło rany.

Mogiła znajduje się w lesie. Informacje o niej można znaleźć na tablicy w pobliżu dworu Sienkiewiczów. Tam też jest pierwszy znak wskazujący lokalizację mogiły. Ponieważ droga nie jest prosta w lesie umieszczono kolejne 3 znaki. Zabrakło tylko znaku przy samej mogile, która nie znajduje się na skraju drogi tylko ok. 20 metrów od niej, wśród drzew.