Wyjeżdżając z Tomaszowa Lubelskiego w kierunku Zamościa wjeżdża się do lasu. Ten leśny odcinek nie jest długi. Kończy się zjazdem. Równy asfalt, wiatr we włosach, sama rozkosz. Mimo tego, że już w oddali widać podjazd. Nie wykorzystałem pędu do końca. Blisko końca zjazdu dostrzegłem białe krzyże z lewej strony - na skraju lasu. Hamowanie i zawróciłem by zobaczyć cmentarz żołnierzy poległych w obu wojnach światowych. Tablica informacyjna po macoszemu potraktowała okres w którym cmentarz powstał.

Zanim jeszcze Suchodolscy weszli w posiadanie Dorohuska istniał tu dwór obronny (lub zamczysko) wystawione przez Orzechowskich w XVI w. Zajmował on wraz z fortalicjami majdan o wymiarach ok. 150x150 metrów. Zachowały się jeszcze fragmenty dawnych fortalicji (choć sam ich nie widziałem to tak podają źródła). Pałac Suchodolskich wzniesiono w połowie XVIII wieku prawdopodobnie na fundamentach wcześniejszego dworu. Zabudowa pałacowa z wyjątkiem strony północnej otoczona była parkiem, którego resztki zachowały się do dzisiejszego dnia. Od północy rozpościera się widok na piękne łąki nadbużańskie. Ich zdjęcie wykonałem jednak dopiero parę kilometrów dalej.

Cmentarz często opisywany jako cmentarz w Janowie Lubelskim - Biała i Janów Lubelski praktycznie są połączone. Wpisany do rejestru zabytków z numerem 465/92. Pierwotnie prostokątny dziś częściowo naruszony przez nieistniejącą już kopalnię żwiru. Pochowani są tu żołnierze wszystkich armii biorących udział w walkach o Janów Lubelski w 1914 i 1915 roku. O ile w wydawnictwie "Zabytkowe cmentarze. Woj. tarnobrzeskie" podaje się ze znakiem zapytania ogólną liczbę "kilkuset" pochowanych to Ogólnopolska Komputerowa Baza Cmentarzy Wojennych podaje liczbę ok. 1500 żołnierzy poległych 21 sierpnia 1914 roku w bitwie pod Godziszowem.

Cmentarz założono prawdopodobnie pod koniec XVIII lub na początku wieku XIX. Funkcjonował do roku 1942. Dokładniej do dnia w którym przebywających we Frampolu wyznawców judaizmu wymordowano w masowej egzekucji przeprowadzonej na terenie cmentarza. Obok niewielu pozostałych macew (reszta została zniszczona po eksterminacji ludności żydowskiej) znajdują się tu masowe groby pomordowanych.

W Zamościu przy ulicy Prostej znajduje się nowy cmentarz żydowski. Stary dawno zabudowano. Na części nowego cmentarza postawiono pomnik.

Kraśnik jako miasto Tęczyńskich posiadał prawo zabraniające osiedlać się Żydom wewnątrz jego murów. Jednak lokalizacja miasta na szlaku handlowym przyciągała ludność żydowską, która też nie ustawała w staraniach o prawo do zamieszkania wewnątrz miasta. Stało się to możliwe dopiero w XVI w. po zmianie właściciela Kraśnika. A że nie ma nic za darmo, obciążono Żydów opłatami na rzecz właściciela miasta. Zasiedlili okolice rynku. Wybudowali też drewnianą synagogę. Sytuacja Żydów w Kraśniku uległa zmianie po pożarze miasta z roku 1637. O wywołanie pożaru oskarżono jednego z nich i zastosowano wobec całej społeczności sankcję w formie zakazu zamieszkiwania w okolicach rynku. Podczas tego pożaru spłonęła i drewniana synagoga. Miejsce na nową bożnicę wyznaczono w pobliżu murów miejskich. Budowa trwała od 1637 do 1654 roku. Nowy budynek był murowany i utrzymany w stylu barokowym. Przetrwał kataklizmy w postaci zamieszek podczas powstania Chmielnickiego i najazdu Szwedów. W wiekach XVIII i XIX dobudowano do niego babiniec od strony północnej i przedsionek z babińcem od strony zachodniej.

Pierwsze wzmianki o społeczności żydowskiej w Szczebrzeszynie pochodzą z początku wieku XVI. Jednak oficjalnie teren z przeznaczeniem na cmentarz szczebrzeszyńscy Żydzi otrzymali dopiero po 80 latach od ich pojawienia się w mieście. Prawdopodobnie dokument właściciela miasta jedynie usankcjonował wcześniejszą samowolę wyznawców judaizmu.

W 1829 roku do Kocka przybył Menachem Mendel Morgenstern. Był uczniem Jaakowa Icchaka Halewiego Horowica z Lublina (nazywanego "Widzącym z Lublina") i Jaakowa Icchaka z Przysuchy (nazywanego "Świętym Żydem"). Skutkiem tego przybycia było powstanie dworu cadyka i całej dynastii cadyków Kotzk. Prawnuk Menachema posiadał dom, który zachował się do dnia dzisiejszego. Jest chyba jedynym obiektem odwiedzanym w mieście przez chasydów przybywających na kocki kirkut.

Obóz koncentracyjny w Budzyniu powstał w 1942 roku. Wykorzystano baraki powstałe jako stajnie dla koni potrzebnych w taborach ruszających za Wehrmachtem na wschód. W obozie przebywała ludność żydowska. Jak w wielu innych podobozach KL Majdanek więźniowie wynajmowani byli do prac przez firmy niemieckie. W przypadku Budzynia głównym "najemcą" taniej siły roboczej były zakłady Heinkla zajmujące budynki dawnej fabryki amunicji. Przez kilka miesięcy w latach 1943-1944 obóz był obozem samodzielnym - oddzielonym administracyjnie od Majdanka. Załoga niemiecka obozu brała udział w wysiedlaniu ludności żydowskiej z Bełżyc. W obozie przebywało jednocześnie do 4 tys. więźniów. Liczbę ofiar szacuje się na 800-1000. Nie wlicza się do niej transportu Żydów przysłanych z Niemiec i skierowanego do Rachowa pod Annopolem gdzie wszystkich uśmiercono - w miejscu tym stoi pomnik opisany już w Złych miejscach dla ślimaków

Ostrzał artyleryjski prowadzony w 1944 roku oszczędził niewiele budynków na terenie dawnej dzielnicy żydowskiej w Puławach. Na miejscu ruin pobudowano nowe bloki. Pozostawiono jednak zachowany w dość dobrym stanie budynek należący do Gminy Wyznaniowej. Nie wiem jak w tej chwili ale jeszcze niedawno był to budynek komunalny. Przed II wojną światową mieszkał tu rabin Mendel Naj wraz z rodziną (zbieżność nazwiska i imienia z rabinem sandomierskim zapewne przypadkowa). Miał stąd ok. 100m do obu puławskich synagog, po których nie zachowały się żadne ślady.