Złe miejsca dla ślimaków

W miejscowości Zgórznica w pobliżu Stoczka Łukowskiego w setną rocznicę zwycięskiej bitwy powstańców nad armią rosyjską wzniesiono pomnik. W okresie PRL skryty na szczycie wzgórza pośród drzew. Dziś monument ma nawet instalację elektryczną i zapewne bywa nocami podświetlany.

Wieś Pikule znajduje się w Lasach Janowskich. 3 X 1942 roku została spacyfikowana przez Niemców. Pomnik upamiętniający pomordowanych wystawiono w latach sześćdziesiątych XX wieku.

Jadąc do Kozłowa pewien byłem, że zobaczę pozostałości gródka. Jednak myliłem się. To co wygląda na gródek stożkowy może wcale nim nie jest?

Wg informacji zamieszczonych na stronach Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego w Jarocinie w okresie powojennym powstał cmentarz żydowski. Do dziś pozostał po nim pomnik w miejscu rozstrzeliwania Żydów przez Niemców w latach 1942-1943. Te informacje trochę mnie zaskoczyły. Jadąc tu kierowałem się informacjami z wydawnictwa Zabytkowe cmentarze i mogiły w Polsce. Woj. tarnobrzeskie. Fundacja nie podaje źródła swoich informacji. Zabytkowe cmentarze powołują się na Karty cmentarzy, opracowanie Przemysława Burcharda Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce oraz na Rejestr miejsc i faktów i zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945. Województwo tarnobrzeskie. Także w Wirtualnym Sztetlu pisze się o mogile, a nie o cmentarzu założonym po wojnie. Ja jednak uparcie będę powoływał się na informacje z Zabytkowych cmentarzy

Dwór wzniesiono w pierwszej ćwierci XIX wieku na potrzeby właścicieli Borowia - Moszyńskich. Dwór łączył się z obecnie nie istniejącym budynkiem kuchni. Ostatnimi właścicielami byli Popławscy, którzy utracili majątek w wyniki reformy rolnej. Od 1946 roku w budynku dworu funkcjonuje Urząd Gminy. W czasach PRL-u budynek był dwukrotnie przebudowywany.

Po wybudowaniu dworu w Borowiu kasztelanka lubelska Ludwika z Załuskich Moszyńska ufundowała kościół murowany w miejsce starszego drewnianego liczącego sobie w momencie rozbiórki 116 lat. Kościół murowany ufundowany w 1831 konsekrowany był w roku 1845. W latach 1887-1888 otoczony został kamiennym parkanem. Powiększono też okna. W roku 1907 nadbudowano szczyt fasady. W latach siedemdziesiątych XX wieku proboszcz starał się o zgodę na rozbudowę za małej już świątyni. Na przeszkodzie stanęło wpisanie kościoła do rejestru zabytków. Obecnie świątynię zastępuje nowsza i większa, ta zaś wydaje się opuszczona (nie mam pewności czy obiekt nie jest już użytkowany w celach sakralnych).

Obecnie mieszkańcy Bobrownik w powiecie ryckim korzystają z cmentarza znajdującego się przy tej samej drodze co cmentarz żydowski, która prowadzi na teren dęblińskiego lotniska (na zachód od zabudowań wsi). Wcześniej (nie wiem od kiedy ani do kiedy) korzystali z cmentarza leżącego na północ od zabudowań, przy granicy lasu. Dojechać do niego można tylko drogami gruntowymi. Ta najczęściej używana zaczyna się przy drodze do Krasnoglin. W miejscu rozwidlenia drogi stoi figura św. Jana Nepomucena. Cmentarza tego nie można nazwać opuszczonym - są tu nawet nowe nagrobki ale na starych grobach.

Moja wizyta na tym cmentarzu sprawiła, że mam jeszcze więcej pytań na jego temat niż miałem zanim przyjechałem do Stoczka Łukowskiego. I nie mam żadnej odpowiedzi.

Znając tylko jego lokalizację (jest zarówno na starych jak i nowych mapach) usiłowałem dokładnie określić lokalizację cmentarza żydowskiego - oba znajdują się w pobliżu tej samej drogi. Cmentarz żydowski na starych mapach znajduje się przy lokalnej drodze do wsi Mizary (też wiele mówiąca nazwa ale w okolicy nie odnalazłem więcej cmentarzy). Cmentarz przy ulicy Polnej jest po dziś dzień ogrodzony. Nic jednak o nim nie wiadomo. Wg informacji umieszczonych w Wikipedii jest to nieużywany obecnie cmentarz rzymskokatolicki. Od kiedy jednak? I kiedy został założony?

Ryki stały się miejscem intensywnego osadnictwa żydowskiego koło połowy wieku XIX. Już w 1842 powstała tu samodzielna gmina wyznaniowa. Powstała też murowana synagoga. W Wirtualnym Sztetlu podano, że pierwsza synagoga, drewniana spłonęła w roku 1819. I ogień pojawił się jeszcze raz historii ryckiej bożnicy. Murowana synagoga z 1842 roku spłonęła bowiem w roku 1925. Na jej miejscu wybudowano nową, zdewastowaną w czasie niemieckiej okupacji podczas II wojny światowej. Odbudowany po wojnie budynek przeznaczono do innych celów. Jego wygląd tak daleko odbiega od pierwotnego, że przez lata nie chciałem go fotografować. Ale jednak jest to jak nie synagoga to ślad po synagodze. Budynek znajduje się przy rynku.

Budynek synagogi wzniesiono pod koniec XIX wieku przy drodze do Borowia, a zarazem na cmentarz żydowski. W Parysowie mieszkali potomkowie cadyka nazywanego Świętym Żydem z Przysuchy. Być może dlatego rosła wciąż liczba osiedlających się tu Żydów. Spis z 1921 roku wykazał, że większość mieszkańców osady była wyznania mojżeszowego. Sam budynek nie był w całości bożnicą. Mieściła się w nim także siedziba Gminy Wyznaniowej oraz były mieszkania prywatne. Budynek zdewastowali okupanci podczas II wojny światowej. Jak w wielu osadach w których nie powstał osobny rynek w dzielnicy żydowskiej tak i tu bożnica znajduje się nieopodal rynku dawnego miasta ale nie bezpośrednio przy nim.