Złe miejsca dla ślimaków

Przez Sandomierz front pierwszej wojny światowej przetaczał się czterokrotnie. Tylko w sierpniu 1914 roku miasto zostało zajęte przez wojska austro-węgierskie bez walki. Później trzykrotnie toczono walki. Jako jedno z miejsc spoczynku poległych żołnierzy wybrano teren sąsiadujący z Cmentarzem Katedralnym przy drodze prowadzącej do Opatowa.

Jak mówi legenda miasto zniszczone przez Szwedów i nawiedzone przez wielki pożar w 1666 roku nawiedziła też zaraza. Zmarłych chowano na niewielkim wzgórzu poza miastem nieopodal drogi do Sandomierza.

Cmentarz przy ulicy Lipowej w Lublinie powstał po wydaniu rozporządzenia przez władze austriackie nakazującego wyznaczenie miejsca pochówków poza granicami miast. Pierwszych pochówków dokonano tu w roku 1811. Wkrótce teren przeznaczony do celów grzebalnych okazał się za mały i cmentarz powiększono. Do II wojny światowej teren cmentarza powiększano co najmniej czterokrotnie. W sąsiedztwie cmentarza rzymskokatolickiego powstały ewangelicko-augsburski i prawosławny. Śladem dawnych podziałów pozostają fragmenty murów wewnątrz obecnej nekropolii. W roku 1915 wojskowe władze austro-węgierskie wydzieliły z części rzymskokatolickiej teren na którym dokonano pochówku żołnierzy poległych podczas działań wojennych w I wojnie światowej. Część ta dziś nazywana jest cmentarzem wojskowo-komunalnym i ma osobne wejście od ulicy Białej. Sąsiaduje ona z budynkami Radia Lublin.

Stare kwatery austro-węgierskie wyglądają dziś dość ubogo. Zniknęły dawne krzyże. Na ich teren miejscami wkraczają nowsze pochówki.

Wieniawa była miastem prywatnym założonym przy samej granicy Lublina. Prawa miejskie otrzymała na przełomie XVI i XVII wieku. Od początku jednak pozostawała w cieniu swojego sąsiada. Długo nie było tu zabudowy murowanej, a jedyną budowlą sakralną była synagoga. Większość mieszkańców stanowili ubodzy Żydzi. Ich cmentarz funkcjonował niemal od XVIII wieku do czasu okupacji niemieckiej. Osada utraciła prawa miejskie w 1870 roku. W 1916 roku została włączona w granice rozrastającego się Lublina. Zatarciu uległ jej dawny układ przestrzenny. Zniknął rynek i cała zabudowa drewniana. Kirkut po przesiedleniu wieniawskich Żydów do lubelskiego getta został zdewastowany, a na jego części okupanci utworzyli istniejący do dziś stadion.

Cmentarz odnalazłem dość przypadkowo. Szukałem powiązań kapliczek przypominających latarnie umarłych z miejscami pochówków pomiędzy Końskowolą i Kurowem. Kapliczek tych jest całkiem sporo i nie ma raczej takiej możliwości by wszystkie postawiono przy cmentarzach. Jedna z nich stoi na rozstaju dróg (to też jakaś poszlaka jeśli chodzi o cmentarz epidemiczny), przy granicy Końskowoli i Witowic.

Cmentarz znajduje się przy ulicach Lubelskiej i Leśnej. Nie posiada ogrodzenia i w przeszłości był dewastowany. Zachowane nagrobki zebrano w jedno miejsce i ogrodzono. Brakuje informacji o przeznaczeniu tego miejsca i o jego historii.

Przez teren cmentarza wydeptano ścieżkę.

Pałac - choć wygląda jak gotycki zamek. Nie miał pełnić funkcji obronnych. Nie po to wzniesiono go w latach czterdziestych XIX wieku (i w latach pięćdziesiątych, ponieważ prace budowlane przerwano na parę lat). Fundatorka i zleceniodawczyni - Maria Luiza Orańska nigdy w nim nie spędziła dłuższego czasu. A to z powodu ciążącego na niej wyroku nie pozwalającego jej na dłuższy pobyt na terenie Prus (za granicą pruską wzniosła kolejny pałac by nie mieć daleko do Kamieńca Ząbkowickiego). Istnieje szlak turystyczny prowadzący śladami Marii Luizy. A pałac w Kamieńcu Ząbkowickim oficjalnie oddano do użytku dopiero w 1872 roku łącząc to zdarzenie z obchodami zwycięstwa Prus nad Francją. Rok później Maria Luiza przekazała pałac jednemu ze swych synów - Albrechtowi von Hohenzollern.

W okolicach Sienna znajduje się kilka cmentarzy ewangelickich będących dziś chyba jedynym śladem po licznych koloniach niemieckich. Najczęściej widoczne są z daleka jako kępa drzew wśród pól. Tak jest i w Kadłubku.

Dokładniej jest to synagoga mała (bethamidrasz). Wzniesiona w latach 1912-1914. Użytkowana zgodnie z przeznaczeniem do II wojny światowej.

W Zakępiu (gmina Adamów) stoi od 1989 roku drewniany kościół. Jest ot kaplica dojazdowa parafii w Serokomli. Kościół (bo jednak w swojej historii świątynia ta była i kościołem) jednak wcale nowy nie jest. Stał wcześniej w Łukowcach (gmina Biała Podlaska).