Moja wizyta na tym cmentarzu sprawiła, że mam jeszcze więcej pytań na jego temat niż miałem zanim przyjechałem do Stoczka Łukowskiego. I nie mam żadnej odpowiedzi.

Znając tylko jego lokalizację (jest zarówno na starych jak i nowych mapach) usiłowałem dokładnie określić lokalizację cmentarza żydowskiego - oba znajdują się w pobliżu tej samej drogi. Cmentarz żydowski na starych mapach znajduje się przy lokalnej drodze do wsi Mizary (też wiele mówiąca nazwa ale w okolicy nie odnalazłem więcej cmentarzy). Cmentarz przy ulicy Polnej jest po dziś dzień ogrodzony. Nic jednak o nim nie wiadomo. Wg informacji umieszczonych w Wikipedii jest to nieużywany obecnie cmentarz rzymskokatolicki. Od kiedy jednak? I kiedy został założony?

Ryki stały się miejscem intensywnego osadnictwa żydowskiego koło połowy wieku XIX. Już w 1842 powstała tu samodzielna gmina wyznaniowa. Powstała też murowana synagoga. W Wirtualnym Sztetlu podano, że pierwsza synagoga, drewniana spłonęła w roku 1819. I ogień pojawił się jeszcze raz historii ryckiej bożnicy. Murowana synagoga z 1842 roku spłonęła bowiem w roku 1925. Na jej miejscu wybudowano nową, zdewastowaną w czasie niemieckiej okupacji podczas II wojny światowej. Odbudowany po wojnie budynek przeznaczono do innych celów. Jego wygląd tak daleko odbiega od pierwotnego, że przez lata nie chciałem go fotografować. Ale jednak jest to jak nie synagoga to ślad po synagodze. Budynek znajduje się przy rynku.

Cmentarz przy ulicy Lipowej w Lublinie powstał po wydaniu rozporządzenia przez władze austriackie nakazującego wyznaczenie miejsca pochówków poza granicami miast. Pierwszych pochówków dokonano tu w roku 1811. Wkrótce teren przeznaczony do celów grzebalnych okazał się za mały i cmentarz powiększono. Do II wojny światowej teren cmentarza powiększano co najmniej czterokrotnie. W sąsiedztwie cmentarza rzymskokatolickiego powstały ewangelicko-augsburski i prawosławny. Śladem dawnych podziałów pozostają fragmenty murów wewnątrz obecnej nekropolii. W roku 1915 wojskowe władze austro-węgierskie wydzieliły z części rzymskokatolickiej teren na którym dokonano pochówku żołnierzy poległych podczas działań wojennych w I wojnie światowej. Część ta dziś nazywana jest cmentarzem wojskowo-komunalnym i ma osobne wejście od ulicy Białej. Sąsiaduje ona z budynkami Radia Lublin.

Stare kwatery austro-węgierskie wyglądają dziś dość ubogo. Zniknęły dawne krzyże. Na ich teren miejscami wkraczają nowsze pochówki.

Wieniawa była miastem prywatnym założonym przy samej granicy Lublina. Prawa miejskie otrzymała na przełomie XVI i XVII wieku. Od początku jednak pozostawała w cieniu swojego sąsiada. Długo nie było tu zabudowy murowanej, a jedyną budowlą sakralną była synagoga. Większość mieszkańców stanowili ubodzy Żydzi. Ich cmentarz funkcjonował niemal od XVIII wieku do czasu okupacji niemieckiej. Osada utraciła prawa miejskie w 1870 roku. W 1916 roku została włączona w granice rozrastającego się Lublina. Zatarciu uległ jej dawny układ przestrzenny. Zniknął rynek i cała zabudowa drewniana. Kirkut po przesiedleniu wieniawskich Żydów do lubelskiego getta został zdewastowany, a na jego części okupanci utworzyli istniejący do dziś stadion.

Cmentarz odnalazłem dość przypadkowo. Szukałem powiązań kapliczek przypominających latarnie umarłych z miejscami pochówków pomiędzy Końskowolą i Kurowem. Kapliczek tych jest całkiem sporo i nie ma raczej takiej możliwości by wszystkie postawiono przy cmentarzach. Jedna z nich stoi na rozstaju dróg (to też jakaś poszlaka jeśli chodzi o cmentarz epidemiczny), przy granicy Końskowoli i Witowic.

Cmentarz znajduje się przy ulicach Lubelskiej i Leśnej. Nie posiada ogrodzenia i w przeszłości był dewastowany. Zachowane nagrobki zebrano w jedno miejsce i ogrodzono. Brakuje informacji o przeznaczeniu tego miejsca i o jego historii.

Przez teren cmentarza wydeptano ścieżkę.

Dokładniej jest to synagoga mała (bethamidrasz). Wzniesiona w latach 1912-1914. Użytkowana zgodnie z przeznaczeniem do II wojny światowej.

W Zakępiu (gmina Adamów) stoi od 1989 roku drewniany kościół. Jest ot kaplica dojazdowa parafii w Serokomli. Kościół (bo jednak w swojej historii świątynia ta była i kościołem) jednak wcale nowy nie jest. Stał wcześniej w Łukowcach (gmina Biała Podlaska).

Nie na każdej mapie można znaleźć Justynów. Zdaje się, że dawna wieś jest obecnie przysiółkiem Stanisławowa Dużego. Mnie tu przyniosło dość przypadkowo. Poszukując interesujących znaków na mapach WIG odnalazłem znak cmentarza. Mapa WIG była w tym wypadku jedyną taką informacją. Nowsze mapy cmentarza nie pokazują. Nie znałem tego terenu. Pierwszy raz pojechałem tam by ocenić możliwość dotarcia do interesującego mnie miejsca. Cmentarz bowiem znajduje się około 200 m od drogi asfaltowej wzdłuż której stoją budynki mieszkalne i gospodarskie. Ta lustracja pokazała, że za następnym razem trzeba pojechać drogami gruntowymi od drugiej strony cmentarza. Znajduje się on na gruntach prywatnych, nie jest nawet osobną działką.

Podczas kolejnej wizyty musiałem przedostać się przez około 1 km piaszczystej drogi gruntowej by zobaczyć w oddali zagajnik będący celem tej wyprawy.

Cmentarz zlokalizowany jest około 1 km od cmentarza żołnierzy niemieckich poległych w II wojnie światowej w Polesiu. Na wzmiankę o nim natrafiłem przeglądając rejestr zabytków województwa lubelskiego. Dopiero później zlokalizowałem go za pomocą map WIG i Geoportalu. Najwygodniej dotrzeć tam można od Smogorzowa. Odnalezienie miejsca w terenie ułatwiają porastające cmentarz i jego okolice drzewa.

Tak to wygląda od strony Smogorzowa.