Złe miejsca dla ślimaków

Nie udało mi się odnaleźć wielu informacji o tym dworze. W rejestrze zabytków zapisano tylko:

zespół dworski i folwarczny, XVIII/XIX, nr rej.: 802/A z 28.10.1972 oraz 117/A z 07.07.1981:
- dwór
- park
- spichrz
- lamus
- gorzelnia

O samym dworze znalazłem informację, że powstał na przełomie XIX i XX wieku (taka informacja pojawia się tylko w opisie zdjęcia dworu zamieszczonego w sieci przez szkołę, która zajmuje budynek dworu). W Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego zapisano, że Maków był wsią królewską, a na początku wieku XIX był wsią rządową. I na razie nic więcej nie wiem. Domyślać się tylko mogę, że Maków został w XIX wieku sprzedany i przy istniejącym już wcześniej folwarku powstał dwór i park. Mogło być jednak inaczej, a przełom wieków XIX i XX jako okres wzniesienia dworu może być pomyłką.

Dwór powstał w drugiej połowie wieku XIX. Należał do Amelii Magdaleny Christiani z domu Hibl. Jej pierwszy mąż, generał Franciszek Ksawery Christiani po wejściu w posiadanie Orońska (najpierw dożywotnia dzierżawa, następnie zakupione na własność) przeniósł osadę na wzniesienie z wcześniejszej lokalizacji w obniżeniu terenu. Osią osady uczynił drogę przecinającą prostopadle trakt warszawsko-krakowski którego projektantem także był gen. Christiani. U schyłku życia generał zaprojektował kaplicę i park. W testamencie zlecił spadkobiercom dokończenie dzieła. Obowiązek ten spadł na wdowę po generale. Dwór zaprojektował prawdopodobnie Franciszek Maria Lanci. Jako budowniczego wymienia się Alfreda Schouppe.

Na hasło Przytyk najczęściej przychodzi do głowy skojarzenie z pogromem. Do zdarzenia nazwanego pogromem w Przytyku doszło w roku 1936. To około 300 lat po osiedleniu się w tej osadzie pierwszych wyznawców judaizmu. W pierwszej połowie XVII wieku miała powstać tu murowana synagoga i cmentarz żydowski. W źródłach pisanych o cmentarzu wspomniano jednak dopiero w 1843 roku. Cmentarz ten musiał jednak istnieć przed tą datą skoro chowani na nim (i w Kozienicach) byli Żydzi radomscy zanim zaczęli korzystać z własnej nekropolii (1837 r.).

Zamek w Radomiu wg badaczy nie był twierdzą, bardziej rezydencją, czy po prostu siedzibą urzędów i urzędników. Głównym inwestorem był tutaj ostatni Piast na tronie polskim. Najpierw założył gród kilkaset metrów od istniejącego od X wieku grodu obronnego, następnie sfinansował budowę murów miejskich, ratusza i zamku. Nowy Radom zaistniał w roku 1340. Budowa murów to lata 1360-1370. Trzynaście lat później sejm zebrany w Radomiu powołał na tron Polski Jadwigę. Było to pierwsze wydarzenie polityczne związane z Nowym Radomiem i z jego zamkiem. I wcale nie ostatnie. Przez ponad dwa wieki zamek radomski był miejscem w którym powstawała historia. Koniec nastąpił po zniszczeniu zamku i miasta przez wojska szwedzkie w 1656 roku. Zamek już nie podniósł się z upadku.

O osadnictwie żydowskim w Radomiu przed otrzymaniem przez miasto przywileju zakazującego przebywania w nim Żydów wiadomo niewiele. Ale na pewno w XVI wieku Żydzi w Radomiu mieszkali choć nie posiadali synagogi ani cmentarza. Gdy w XVIII wieku zakazano Żydom mieszkać oraz prowadzić działalność na terenie Radomia pewne było, że nie ma szans na powstanie radomskiej gminy wyznaniowej. Wielokrotne powtarzanie nakazu opuszczenia przez Żydów miasta jest zaś dowodem, że nadal w Radomiu przebywali. Swych zmarłych chowali na cmentarzach w Przytyku i w Kozienicach. W roku 1827 społeczność żydowska to już ponad 23% mieszkańców Radomia. Wybuch epidemii cholery w roku 1831 postawił sprawę cmentarza żydowskiego na ostrzu noża - zmarłych nie można było przewozić aż tak daleko. Powstał więc żydowski cmentarz epidemiczny w pobliżu drogi do Kozienic. Po jego powstaniu przez sześć lat zabiegano o zalegalizowanie istnienia nekropolii żydowskiej w Radomiu. Rok 1837 to początek jej formalnego istnienia. Od tego czasu była wielokrotnie powiększana poprzez zakup sąsiednich działek. Cmentarz został zniszczony przez okupantów niemieckich podczas II wojny światowej. Dziś na terenie cmentarza znajduje się tylko niewielka liczba macew w porównaniu z okresem międzywojennym. Żadna z nich nie stoi w swoim dawnym miejscu na cmentarzu.

Mogiła znajduje się na terenie cmentarza parafialnego. Znalazła się w jego obrębie w roku 1916 po powiększeniu cmentarza w pobliżu którego powstała. W roku 1918 na jej szczycie umieszczono pomnik z nazwiskami ośmiu poległych. Brak informacji o dacie ich śmierci oraz o przydziałach służbowych.

Na terenie cmentarza parafialnego w Czernięcinie Poduchownym znajdują się dwa kopce. Jeden z nich, mniejszy jest mogiłą z I wojny światowej. Patrząc od strony drogi łączącej Turobin ze Szczebrzeszynem widać za kopcem pierwszowojennym jeszcze jeden kopiec, większy od tego pierwszego. Na większym kopcu znajduje się figura św. Jana Nepomucena. Ustawiono ją na szczycie na pamiątkę powiększenia cmentarza parafialnego. Ale kopiec jest starszy od figury. Jest też prawdopodobnie starszy od cmentarza parafialnego, który powstał w XIX wieku. Jego genezę wyjaśnia legenda. A skoro jest to legenda to wydarzenia o których opowiada umieścić należy w okresie o nazwie "dawno temu". Umieszczony u podstawy kopca pomnik ofiar II wojny światowej z legendą nie ma raczej nic wspólnego.

Świątynia utrzymana w stylu zakopiańskim (lub małopolskim - w opisach spotkałem obie te nazwy stylu stosowane zamiennie lecz nigdy razem). Składa się z dwóch części. Starsza z nich to wybudowana w 1905 roku murowana kaplica. Część druga - to drewniany kościół dobudowany do starszej kaplicy w latach 1926-1928.

Wieś Słupica (niedaleko Jedlni-Letniska) powstała na początku wieku XIX. Założyli ją na skraju Puszczy Kozienickiej tzw. posaniacy. Byli to mieszkańcy wsi nad Sanem o nazwie Posanie lub Podsanie. Nazwa wsi ma mieć związek ze słupami granicznymi lub częścią pługa. Ta pierwsza wersja wydaje się bliższa prawdy ponieważ zachowały się przekazy mówiące o oddzielaniu się osadników od okolicznej ludności, o słupach granicznych też opowiadano, że wykorzystywali je mieszkańcy Radomia jako pręgierze dla swych niewiernych żon. Z czasem i słupy zniknęły i posaniacy przemieszali się ludnością okolicznych miejscowości. Wieś należała do parafii w Jedlni Kościelnej. Ale w 1939 roku rozpoczęto przygotowania do założenia parafii w samej Słupicy. Wzniesiono kościół. Kościół drewniany, prosty w formie i mały. Jego patronem został św. Andrzej Bobola. Ale parafia została erygowana dopiero w 1946 r.

Cmentarz w pobliżu wsi Sobieska Wola. Na stronach Ogólnopolskiej Komputerowej Bazy Cmentarzy Wojennych umieszczono go przy drodze z Żółkiewki do Piask. W rzeczywistości jest przy drodze bocznej biegnącej do Krzczonowa. Cmentarz ogrodzony. Mogiły zatarte. Wg napisu umieszczonego na pomniku spoczywają tu żołnierze polegli w 1914 roku.