Złe miejsca dla ślimaków

Chotycze (gmina Łosice, powiat łosicki)
Cmentarz powstał prawdopodobnie pod koniec wieku XVIII. Z lutego 1769 roku pochodzi zapis metrykalny chrztu Marianny Angeli Brygitty Barbary Ossolińskiej w cerkwi w Chotyczach (zapis zachowany w parafii Niemojki). Można więc założyć, że oprócz cerkwi w Chotyczach był też w tym czasie cmentarz. W latach sześćdziesiątych wieku XIX zlikwidowano parafię unicką w Chotyczach i w jej miejsce powstała parafia prawosławna. Tak samo zlikwidowano w Łosicach dekanat unicki. Cmentarz jednak nadal był użytkowany. Wśród zachowanych nagrobków brak krzyży prawosławnych (co nie znaczy, że nigdy tu takich nie było). Po akcie tolerancyjnym wydanym w 1905 roku dawni unici podobno licznie przechodzili do Kościoła rzymsko-katolickiego. Ostatni pochówek na cmentarzu w Chotyczach odbył się w latach pięćdziesiątych XX-go wieku. Cmentarz do II wojny światowej ogrodzony był kamiennych parkanem. Parkan został rozebrany przez okupantów niemieckich w celu utwardzenia dróg prowadzących w kierunku Bugu. Dziś cmentarz nadal jest odwiedzany choć nie pozostało na jego terenie wiele nagrobków. Przy drodze do Łosic przebiegającej przez Chotycze ustawiono znak wskazujący drogę do cmentarza.

Cmentarz znajduje się przy gruntowej drodze pomiędzy miejscowościami Krzewica i Łukowisko. Otoczony wałem ziemnym i rowem. Wejście na teren cmentarza znajdowało się od strony Krzewicy. Ja dotarłem do niego od strony Łukowiska.

Mogiła znajduje się na wydmie w dolinie Wisły. Przez lata opiekowała się nią młodzież ze szkoły podstawowej we Wróblach-Wargocinie. Być może z tego okresu pochodzi informacja, że jest to mogiła z I wojny światowej. Brak informacji o pochowanym tu żołnierzu polskim poległym w walce z bolszewikami.

Na cmentarzu spoczywają żołnierze polegli w bitwie jaka rozegrała się 29 sierpnia 1831 roku w okolicach wsi Manie i Rogoźnica w gminie Międzyrzec Podlaski. Powstańczy korpus dowodzony przez gen. Hieronima Ramorino rozbił korpus rosyjski prowadzony przez gen. Grigorija Rosena. Nie znana jest liczba poległych, którzy spoczęli w Maniach. Wiadomo tylko, że z inicjatywy ks. Adama Czartoryskiego odbył się uroczysty obiad wydany ku czci zwycięzców co zdaniem gen. Prądzyńskiego uratowało Rosena przed zupełną klęską. Więcej informacji na ten temat na stronie Ogólnopolskiej Komputerowej Bazy Cmentarzy Wojennych.

Cmentarz żydowski w Białobrzegach został założony prawdopodobnie w latach sześćdziesiątych XIX wieku. W tym czasie w Białobrzegach powstała samodzielna gmina wyznaniowa i synagoga. Wcześniej obecni w Białobrzegach od wieku XVIII Żydzi należeli do gminy wyznaniowej w Przytyku. Wg informacji zamieszczonych na stronach Wirtualnego Sztetlu cmentarze były dwa. Prawdopodobnie sąsiadowały ze sobą. Na wojskowych mapach z okresu międzywojenego zaznaczony jest jeden cmentarz. Po wojnie na jego terenie wzniesiono budynki oraz pobudowano odcinek dorgi krajowej biegnącej do Tomaszowa Mazowieckiego.

Znajdujący się na przeciwko cmentarza parafialnego w Międzyrzecu Podlaskim cmentarz żydowski został założony w roku 1810. Zlokalizowany w sąsiedztwie starszego kirkutu został zdewastowany podczas II wojny światowej. Jak zapisano na tablicy informacyjnej z około 1000 zachowanych macew i ich fragmentów tylko 80 pozostało na swoich miejscach. Podczas likwidacji międzyrzeckiego getta dochodziło do masowych mordów. Tu spoczywają ich ofiary. Cmentarz jest ogrodzony i zamknięty na klucz. Nie ma żadnych informacji na temat możliwości wejścia na jego teren.

W wydanym w 1884 roku piątym tomie "Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" o Łosicach napisano:

Łosice, osada miejska nad rzeką Tuczną, powiat konstantynowski, gmina i parafia Łosice. Leży w nizinie nadrzecznej, odległa 28 wiorst od Siedlec. Posiada kościół parafialny drewniany, cerkiew pounicką, synagogę, szkołę początkową, sąd gminny okręgu IV, urząd gminny, stację pocztową. W 1827 roku było tu 190 domów i 1543 mieszkańców, w 1862 roku 199 domów (6 murowanych) i 1755 mieszkańców (838 Żydów); obecnie jest 208 domów, 2610 mieszkańców i 3332 mórg ziemi miejskiej. Łosice należą do rzędu dawniejszych osad miejskich na Podlasiu. Aleksander Jagiellończyk w 1505 roku przenosi mieszczan tutejszych z prawa ruskiego na niemieckie. Wzniesiono wtedy ratusz z jatkami, wagą, postrzygalnią, ustanowiono jarmarki. Mimo to starostowie mielniccy nie przestawali uciskać mieszczan, a poborcy wybierali opłaty według ustaw litewskich. Dopiero uchwała sejmowa z 1573 roku położyła koniec wyzyskiwaniu. Władysław IV przywilejem z 1647 roku pozwolił mieszczanom pędzić wódkę i rozwozić ją swobodnie. Zniszczone w czasie wojen szwedzkich otrzymały Łosice w 1677 roku potwierdzenie i rozszerzenie przywileju co do wyrobu i sprzedaży trunków, lecz napływ Żydów protegowanych przez starostów uniemożliwiał mieszczanom konkurencję i doprowadził ich do nędzy. Zakazy królewskie, potwierdzone kilkukrotnie, nie zaradziły nadużyciom; ludność chrześcijańska musiała poprzestawać na pracy rolnej.

Istotne w tym zapisie jest to, że Żydzi pojawiają się w zniszczonych Łosicach po wojnach szwedzkich. Wojny te (jak i wcześniejsze wojny kozackie) doprowadziły do zniszczenia zabudowy i wyludnienia miast. Ich właściciele zabiegali o odbudowę i rozwój. Niemal powszechnie nadawano przywileje osadnicze Żydom w wyniszczonych osadach w których pozostała ludność by przetrwać zajmowała się już niemal tylko uprawą ziemi. Łosice nie były tu wyjątkiem. Wydany 30 maja 1690 roku przez króla Jana III Sobieskiego przywilej pozwalał Żydom założyć w Łosicach cmentarz.

Mordy są jednym z najstarszych miast Podlasia. Przywilej lokacyjny otrzymały już w 1488 roku. Nie wiem kiedy zaczęli się tu osiedlać Żydzi. Być może w wieku XVII lub wcześniej. W XIX wieku założono cmentarz przy drodze do Łosic. Przed jego założeniem mieszkający w Mordach Żydzi korzystali najprawdopodobniej ze znacznie starszego cmentarza w Łosicach. W połowie wieku XIX starozakonni stanowili większość mieszkańców Mordów. Ich liczebność spadła po I wojnie światowej. Przyczyną było zapewne bieżeństwo 1915 roku z którego wielu uchodźców już nigdy nie powróciło do swoich rodzinnych domów. W okresie międzywojennym posiadający w Mordach dwie synagogi Żydzi stanowili połowę mieszkańców osady.

Cmentarz wojenny w Zaraszowie Kolonii znajduje się około 100 m od szosy Bychawa - Wysokie. Od drogi oddzielają go pola. Na terenie cmentarza zachowały się 3 kopce mogił zbiorowych i 10 mogił pojedynczych.

Wzniesiony w 1791 roku nad brzegiem Bystrzycy pałac stanął w miejscu dawnego, XVI-owiecznego dworu drewnianego. Właścicielem klasycystycznej rezydencji był Ignacy Jan Rojowski. Jego potomkowie pozostawali właścicielami pałacu do czasu pozbawienia ich majątku dekretem na mocy dekretu PKWN z 1944 r. W chwili obecnej w pałacu mieści się Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy.