Złe miejsca dla ślimaków

W Tarnobrzegu do dnia dzisiejszego zachowały się po społeczności żydowskiej tylko przebudowany budynek synagogi i nowy cmentarz żydowski. Stary cmentarz znajdował się przy synagodze i obecnie nie ma po nim śladu. Na przełomie XIX i XX wieku ok. 80% mieszkańców Tarnobrzegu stanowili wyznawcy judaizmu. Był to jeden z większych ośrodków chasydyzmu. Jak podano w Wikipedii cmentarz ten założono w 1930 r. Zniszczony podczas okupacji nazistowskiej i po niej. W 1966 roku wzniesiono na jego terenie ohel (na stronie Cmentarze żydowskie w Polsce napisano "odbudowano" choć daty śmierci cadyków są wcześniejsze od daty powstania cmentarza). Informacja zamieszczona w Wikipedii:

jest tylko częściowo prawdziwa. Tak jak informacja z Nonsensopedii mówiąca, że cmentarz żydowski w Tarnobrzegu to:

Obie jednak są częściowo prawdziwe. Teren cmentarza jest rzeczywiście ogrodzony. Drzwi ohelu jak i wejście na teren cmentarza są zamknięte kłódkami z łańcuchami.

Cmentarz położony przy drodze do miejscowości Nur. Założony w 1915 roku. Spoczywają tu żołnierze armii niemieckiej i rosyjskiej. Wg Ogólnopolskiej Bazy Grobów Wojennych na terenie cmentarza znajduje się dziewięć mogił ziemnych.

2 grudnia 1942 roku w Pobikrach żandarmi niemieccy zamordowali 106 Żydów pochodzących z Ciechanowca. Spoczęli we wspólnej mogile przy drodze do miejscowości Malec.

Synagoga w Ciechanowcu powstała pod koniec XIX wieku. W okresie tym jeszcze na Ciechanowiec mówiono "mały Białystok". Miasto (a przynajmniej jego część) było prężnym ośrodkiem gospodarczym, głównie za sprawą społeczności żydowskiej stanowiącej tu od końca XVIII wieku zdecydowaną większość mieszkańców. I idąc za myślą Marii i Kazimierza Piechotków można przyjąć, że skoro wzniesiono synagogę murowaną to społeczność Żydów w Ciechanowcu była stosunkowo bogata. A nie jest to pierwsza murowana synagoga w tym mieście.

Celem mojej wizyty w Ciechanowcu było odnalezienie tamtejszego cmentarza żydowskiego i zobaczenie synagogi. Czytałem też o pomniku na cmentarzu przy ulicy Sienkiewicza... Tego ostatniego nie znalazłem. I nie jestem pewien czy autor informacji o pomniku nie miał na myśli terenu nowego cmentarza żydowskiego znajdującego się za cmentarzem rzymskokatolickim, który znajduje się bezpośrednio przy tej ulicy. Ulica ciągnąca się pomiędzy tymi cmentarzami nie ma nazwy. Najłatwiej więc napisać, że jest to cmentarz przy ulicy Sienkiewicza. Ale zanim tu dotarłem byłem w skansenie. Tam zaskoczył mnie widok macew na trawniku obok pałacu.

O cmentarzu żydowskim w Nurze pisze się zwykle w czasie przeszłym. Z informacji zamieszczonych w Wikipedii wynika, że oprócz fragmentów muru cmentarnego do dnia dzisiejszego zachowały się pojedyncze obramowania grobów. Nie mogłem tego sprawdzić naocznie - teren jest gęsto porośnięty roślinnością. Tam gdzie nie ma roślin leżą śmieci. Przez teren cmentarza przebiega leśna droga. Chyba, że pozostałości muru są częścią zachodnią ogrodzenia - wtedy cmentarz byłby dziś polem uprawnym. Zakładam jednak, że chodzi o część porośniętą dziś lasem.

Kosów Lacki znajduje się w pobliżu dawnego obozu zagłady w Treblince. Może dlatego na miejscowym cmentarzu żydowskim nie pozostała ani jedna macewa. Być może wszystkie zostały zużyte do budowy drogi dojazdowej do obozu. Jest za to budynek dawnej synagogi. Zastanowiło mnie gdy zobaczyłem jego zdjęcie na stronach Wirtualnego Sztetlu dlaczego zamieszczono tam tylko jedno ujęcie. Po dotarciu na miejsce zrozumiałem - do budynku nie ma jak podejść by złapać go w obiektywie z innej strony. Wejście na posesję czy do budynku też może być trudne - ok. 20 m od synagogi znajduje się posterunek Policji. A że pod latarnią najciemniej przekonałem się dość szybko. Samemu budynkowi posterunku zdjęć nie zrobiłem, a jest to dawna mykwa.

O cmentarzu żydowskim w Stoczku (pow. węgrowski) wiadomo niewiele. Np. nie wiadomo kiedy powstał. Przy ulicy Węgrowskiej w Stoczku jest teren ogrodzony na którym zebrano ocalałe macewy. Nie obejmuje on całego terenu cmentarza. Resztę terenu - już bez nagrobków - porastają drzewa. Za bramą wejściową znajduje się alejka prowadząca prosto do pomnika postawionego tu w 1946 roku. Macewy zaś ukryte są wśród rosnących obok alejki krzewów.

Cmentarz znajdujący się w lesie na wschód od Broku powstał na początku wieku XIX. Obok żołnierzy armii napoleońskiej spoczywają tu żołnierze polegli podczas I wojny światowej jak i prawdopodobnie robotnicy zmarli podczas budowy drogi przed 1811 rokiem. Na przeciwko cmentarza znajduje się leśny parking. Kapliczka nazywana "Białym Krzyżem" podczas mojej wizyty biała nie była.

W Broku, nieopodal cmentarzy: żydowskiego i katolickiego znajduje się kurhan usypany na mogile ofiar epidemii dżumy z XVII wieku (lub z przełomu wieków XVII i XVIII jak wyryto w kamieniu). Jak podano na stronie internetowej gminy Brok spoczywa pod nim około 1500 zmarłych.