Złe miejsca dla ślimaków

Cmentarz żydowski w Broku znajduje się w pobliżu cmentarza rzymskokatolickiego i cmentarza epidemicznego. Ogrodzony siatką z otwartą furtką, porośnięty drzewami i krzewami. Cmentarz ten został założony w XIX wieku. A do dnia dzisiejszego zachowało się na jego terenie kilkadziesiąt macew.

W położonej nad Bugiem gminie Brok znajdują się dwa cmentarze z I wojny światowej. Oba na przeciwnych końcach terytorium gminy i przy drodze wojewódzkiej nr 694. Cmentarze zostały odnowione w 2008 roku. Poniżej zdjęcia cmentarza znajdującego się w lesie na zachód od Broku.

Cmentarz żydowski w Węgrowie powstał być może w drugiej połowie XVII wieku. Do roku 1780 korzystali z niego także mieszkańcy Warszawy. Rozległa nekropolia została zdewastowana podczas okupacji niemieckiej, a dzieło zniszczenia kontynuowano także po wojnie. Obecnie teren cmentarza zajmują szkoła i zakład przemysłowy. Zachowane macewy zgromadzono w lapidarium powstałym na terenie dawnego cmentarza żydowskiego przy ul. Berka Joselewicza.

Dwór w Jarczewie powstał w drugiej połowie XIX wieku. Jerzego Podoskiego - ostatniego właściciela dworu odwiedzać miał tu prezydent Ignacy Mościcki, a także ministrowie i szefowie rządów II RP. Ta popularność Jarczewa w okresie międzywojennym miała związek jednak nie tyle z dworem co z małżonką Jerzego Podoskiego - była szwagierką Ignacego Mościckiego. Podczas II wojny światowej w dworze mieścił się ośrodek rehabilitacyjny dla żołnierzy niemieckich. Po wojnie majątek został znacjonalizowany i dwór wszedł w skład PGR-u w Jarczewie.

O istnieniu kwatery z I wojny światowej na cmentarzu parafialnym w Wodyniach dowiedziałem się dość przypadkowo. Szukałem informacji na temat drugiego, obok parafialnego cmentarza zaznaczonego na mapach WIG. Google wskazały na serwis Do broni. Opis lokalizacji tam zamieszczony jest na tyle dokładny, że nie miałem problemów z odnalezieniem kwatery.

Na mapach WIG przy polnej drodze biegnącej obok cmentarza parafialnego w Wodyniach (pow. siedlecki) zaznaczono jeszcze jeden cmentarz. Nie ma go na skanach map Geoportalu. Wypadało zobaczyć na własne oczy co to za cmentarz.

Mogiła powstańców w pobliżu drogi do Sokołowa Podlaskiego.

Osadnictwo żydowskie w Wysokim Mazowieckim zaczyna się na początku wieku XVIII. A za sprawą ówczesnego właściciela tej miejscowości pragnącego przywrócić jej dawne znaczenie po zniszczeniach spowodowanych wojnami. Być może w tym też czasie w Wysokim powstał kirkut. O widocznym wzroście liczby Żydów można mówić właściwie po 1822 roku. Od połowy wieku XIX do II wojny światowej Żydzi stanowią większość mieszkańców Wysokiego Mazowieckiego. Ich historię na stronie Kamienie mówią opisał Karol Głębocki.

Cmentarz znajduje się przy drodze Sokoły - Wysokie Mazowieckie. Wg informacji z Ogólnopolskiej Komputerowej Bazy Cmentarzy Wojennych spoczywa tu 332 poległych.

Gdy w 1522 roku Olbracht Gosztołd sprowadził do Tykocina 10 pierwszych rodzin żydowskich nadał im od razu prawo założenia cmentarza i synagogi. Wyznaczył też lokalizacje w jakich miały one powstać. I są do dziś. Co prawda synagoga jest już inna - ta pierwsza, drewniana spłonęła. Ale cmentarz przez te wszystkie wieki zajmował zawsze to jedno nadane Żydom w tym celu miejsce. I społeczność, która liczebnie w wiekach XVIII i XIX ustępowała jedynie żydowskiej społeczności Krakowa, nie musiała starać się o nowe lokalizacje ani nie była zmuszona w XIX wieku zakładać nowego cmentarza poza terenem zabudowanym, gdyż taki miała od 1522 roku. Obok Żydów tykocińskich do połowy wieku XVIII chowano tu też Żydów z Białegostoku. Cmentarz i otaczający go mur zostały zniszczone przez okupantów niemieckich w czasie II wojny światowej. W ten sposób pozyskiwano materiał do budowy dróg utwardzonych. Zostało niewiele macew, a w magazynach muzeum (synagodze) znajduje się też podobno zbiór kamieni szlifierskich wykonanych z macew. Do cmentarza można dojść kierując się na zachód od synagogi.