Złe miejsca dla ślimaków

O synagodze w Tomaszowie wiadomo, że istniała już w 1594 r. Być może wtedy też już istniał i cmentarz. W XVIII wieku Tomaszów był "żydowską wyspą w chłopskim morzu". Zmienili to dopiero niemieccy okupanci.

Jadąc do Tomaszowa wiedziałem, że tak jak w Hrubieszowie i tu cmentarz jest zamknięty na kłódkę. Nie spodziewając się więc wiele zrobiłem pierwsze zdjęcia podchodząc do bramy.

Cmentarz znajduje się za cmentarzem parafialnym w głębi lasu. Nie zauważyłem żadnych znaków do niego prowadzących.

Cmentarz wojenny w Niedrzwicy Kościelnej należy do grupy cmentarzy zadbanych. Posiada formę kopca o wysokości 5 m. Gmina nadała mu jeszcze jedną funkcję - punktu widokowego. Na szczyt prowadzą schody, dla ułatwienia wspinaczki zamontowano też poręcze.

W sierpniu 1914 roku pod Kraśnikiem przez 3 dni armia carska powstrzymywała oddziały c.k. armii w marszu na Lublin. We wrześniu tego samego roku do Kraśnika powrócili Rosjanie. W lipcu 1915 roku walki o Kraśnik trwały dni 8. Jednym ze śladów tamtych czasów jest cmentarz w Kraśniku przy ul. Lipowej.

W drodze z Hrubieszowa do Tomaszowa Lubelskiego zatrzymałem się przy bramie z tabliczką. Nawet nie wiedziałem, że jest to brama cmentarna. Ogrodzony teren jest bowiem bardzo duży w porównaniu z terenem z widocznymi nagrobkami. Zakładam, że cmentarz wojenny znajduje się w części bliskiej tej bramie. Druga brama, odległa o ok. 200m znajduje się na wprost obecnie używanej części cmentarza. Tu zaś kilkadziesiąt metrów w bok od bramy znajdują się resztki dawnej terebińskiej nekropolii.

Choć nie wiadomo kiedy cmentarz przy ul. Kruczej powstał jest to "cmentarz stary". Tzw. nowy, prawdopodobnie nawet nie był nigdy używany. Pierwsi Żydzi pojawili się w Hrubieszowie ok. 1440 roku. Być może już wtedy założyli swój cmentarz. Bowiem już 16 lat później otrzymują od króla prawo handlowania winem i innymi towarami na terenie całej Polski, zostają zwolnieni z płacenia myta i ceł na terenie Królestwa, nie odpowiadają przed sądami krajowymi - inaczej mówiąc zyskują potwierdzenie ochrony ze strony króla, co już pojawiało się we wcześniejszym "Statucie kaliskim". Na przełomie wieków XV i XVI trzykrotnie miasto było niszczone przez najazdy tatarskie. Chcąc przyspieszyć odbudowę król potwierdza wcześniej nadane przez Władysława Jagiełłę przywileje jednak do lat 20-tych XVI wieku jeszcze trzykrotnie powtarzają się niszczycielskie najazdy tatarskie.

Zgodę na osiedlanie się ludności żydowskiej wydawano najczęściej gdy właścicielowi osady zależało na pobudzeniu w niej życia gospodarczego. Poza tym raczej hamowano napływ ludności żydowskiej. Tak też było w Chęcinach. W bogatym podzamczu do XVII wieku mieszkało niewielu wyznawców judaizmu. Na pewno było ich wystarczająco wielu by odprawiać wspólnie modły bo posiadali "nielegalny" dom modlitw. Starali się o wydanie przez króla zgody na budowę bożnicy. Uzyskali ją w roku 1638. Wymiary budynku podane w przywileju zdają się pasować do znanej i dziś budowli. czy jest jest tą samą? Synagoga w Chęcinach była wielokrotnie przebudowywana. Podczas jednej z tych przebudów przejście z przedsionka do sali modlitw otrzymało kamienny, zdobiony portal zachowany do dnia dzisiejszego (podczas mojej bytności w Chęcinach budynek był zamknięty więc go nie widziałem).

Wieś Nowy Staw w XIX wieku należała do dóbr kozłowieckich. Osada wraz z użytkami rolnymi są w całości otoczone przez las nazywany Lasem Kozłowieckim. Obok wsi przepływa rzeczka Ciemięga, która też odegrała rolę w wydarzeniach po których dziś pozostał jedynie cmentarz.

Cmentarz znajduje się na tyłach cmentarza komunalnego. Chowano tu w masowych mogiłach jeńców stalagu 319B.

Murowana synagoga powstała w 1810 roku na miejsca XVIII-o wiecznej synagogi drewnianej. Wraz z częścią miasta spłonęła w pożarze 1867 roku. Remont zakończono pod koniec wieku XIX (źródła podają daty 1897 i 1899 - może są to daty rozpoczęcia i zakończenia remontu?). W okresie gdy synagoga stała nieużywana modły odprawiano w przylegającym do niej domu modlitwy.