Złe miejsca dla ślimaków

Zamek nasz i jego obmurowanie i ubezpieczenia od fundamentów wystawiliśmy napisał biskup płocki Henryk Firlej.

Pierwsza synagoga w Szczebrzeszynie powstała na początku XVII w. W trakcie powstania Chmielnickiego została ona spalona (1648). W 1659 powstała na jej miejscu następna synagoga i stoi do dziś.

Cmentarz zlokalizowany "na skraju lasu". Faktycznie, można z jego terenu dostrzec pola. Nie jest jednak widoczny z pól ani z dróg (tych utwardzonych). Najłatwiej tu dotrzeć wjeżdżając lub wchodząc w drogę gruntową biegnącą obok kościoła. Nie schodząc z tej drogi nie sposób ominąć cmentarz nie widząc go. Nawet tablica informacyjna stoi przy tej drodze biegnącej cały czas przez las.

Wyjeżdżając z Tomaszowa Lubelskiego w kierunku Zamościa wjeżdża się do lasu. Ten leśny odcinek nie jest długi. Kończy się zjazdem. Równy asfalt, wiatr we włosach, sama rozkosz. Mimo tego, że już w oddali widać podjazd. Nie wykorzystałem pędu do końca. Blisko końca zjazdu dostrzegłem białe krzyże z lewej strony - na skraju lasu. Hamowanie i zawróciłem by zobaczyć cmentarz żołnierzy poległych w obu wojnach światowych. Tablica informacyjna po macoszemu potraktowała okres w którym cmentarz powstał.

Zanim jeszcze Suchodolscy weszli w posiadanie Dorohuska istniał tu dwór obronny (lub zamczysko) wystawione przez Orzechowskich w XVI w. Zajmował on wraz z fortalicjami majdan o wymiarach ok. 150x150 metrów. Zachowały się jeszcze fragmenty dawnych fortalicji (choć sam ich nie widziałem to tak podają źródła). Pałac Suchodolskich wzniesiono w połowie XVIII wieku prawdopodobnie na fundamentach wcześniejszego dworu. Zabudowa pałacowa z wyjątkiem strony północnej otoczona była parkiem, którego resztki zachowały się do dzisiejszego dnia. Od północy rozpościera się widok na piękne łąki nadbużańskie. Ich zdjęcie wykonałem jednak dopiero parę kilometrów dalej.

Cmentarz poległych w 1915 roku żołnierzy armii niemieckiej i rosyjskiej. Dokładniej ze strony niemieckiej była to grupa generała Woyrscha, ze strony rosyjskiej zaś XVI Korpus. W sierpniu 1915 roku prowadzili walki na linii Wisły. Cmentarz w Domaszewie znajduje się przy samej szosie Dęblin - Warszawa. Od strony szosy zarośnięty wysokimi krzewami, przez co jest niewidoczny. Dopiero wiedząc gdzie mam go szukać - zobaczyłem. Wcześniej wielokrotnie przejeżdżałem o parę metrów od niego. I wielu podróżnych przejeżdża nie zdając sobie sprawy z jego obecności. Nie posiadam informacji o liczbie poległych choć zachowała się na pewno jakaś ewidencja niemiecka grobów z okresu 1915-1918. M. Dąbrowski podaje w swojej pracy o cmentarzach dawnego woj. lubelskiego ogólną liczbę zewidencjonowanych poległych w powiecie garwolińskim. Może z czasem do tych informacji jakoś dotrę. Póki co tylko zdjęcia.

Kobylnica w powiecie garwolińskim ma nie jeden ale dwa cmentarze wojenne. Do października 2010 roku dotarłem tylko do jednego. Pochowani tu żołnierze zginęli podczas walk prowadzonych w lipcu i sierpniu 1915 roku. Cmentarz założono na piaszczystej wydmie. Jego stan bywa opisywany raz jako dobry, kiedy indziej zaś jako bardzo zły. Z mojej perspektywy cmentarz wydaje się być w stanie dobrym ale tylko w porównaniu z wieloma innymi, które są w stanie gorszym od niego. W jednym z opisów znalazłem informacje o porozkopywanych mogiłach i częściach wyposażenia wojskowego porozrzucanych na terenie cmentarza. Tego nie zauważyłem. Za to w otaczającym cmentarz lesie znajdują się dzikie wysypiska śmieci. Trudno już ich nie zauważyć.

Cmentarz często opisywany jako cmentarz w Janowie Lubelskim - Biała i Janów Lubelski praktycznie są połączone. Wpisany do rejestru zabytków z numerem 465/92. Pierwotnie prostokątny dziś częściowo naruszony przez nieistniejącą już kopalnię żwiru. Pochowani są tu żołnierze wszystkich armii biorących udział w walkach o Janów Lubelski w 1914 i 1915 roku. O ile w wydawnictwie "Zabytkowe cmentarze. Woj. tarnobrzeskie" podaje się ze znakiem zapytania ogólną liczbę "kilkuset" pochowanych to Ogólnopolska Komputerowa Baza Cmentarzy Wojennych podaje liczbę ok. 1500 żołnierzy poległych 21 sierpnia 1914 roku w bitwie pod Godziszowem.

Cmentarz założono prawdopodobnie pod koniec XVIII lub na początku wieku XIX. Funkcjonował do roku 1942. Dokładniej do dnia w którym przebywających we Frampolu wyznawców judaizmu wymordowano w masowej egzekucji przeprowadzonej na terenie cmentarza. Obok niewielu pozostałych macew (reszta została zniszczona po eksterminacji ludności żydowskiej) znajdują się tu masowe groby pomordowanych.

W Zamościu przy ulicy Prostej znajduje się nowy cmentarz żydowski. Stary dawno zabudowano. Na części nowego cmentarza postawiono pomnik.