Złe miejsca dla ślimaków

Okszów jest miejscowością leżącą na północ od Chełma. Praktycznie z Chełmem jest połączony. Z tych powodów nie brałem pod uwagę poszukiwania w Okszowie grobów wojennych. Przecież w samym Chełmie są ogromne cmentarze. A nie zastanowiłem się dlaczego jest ich tam kilka, a nie jeden. Kierując się jeszcze dalej na północ, w stronę Włodawy przejeżdżałem przez las i zatrzymał mnie dziwnie znajomy widok.

Cmentarz ten kiedyś znajdował się przy leśnej drodze. Obecnie w odległości około 200 m od niego przebiega obwodnica Lubartowa i leśna droga od strony Nowodworu przebiegająca niegdyś obok cmentarza jest już tylko leśną ścieżką. Najbliżej cmentarza znajdują się zabudowania wsi Annobór. Jednak gdy w Annoborze zapytałem o cmentarz nie uzyskałem pomocy. Być może tylko źle trafiłem. Bo cmentarz nie wygląda na zapomniany.

Cmentarz znajduje się na skraju wsi. Z czasem zatarł się pierwotny układ mogił i kwater. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku teren cmentarza ogrodzono. Postawiono drewniany krzyż (później zastąpiony stalowym) i obelisk z tablicą memoratywną. Prawdopodobnie tablicę na obelisku zastąpiono później widzianą przeze mnie na miejscu płytą z napisem pamiątkowym.

Przyjmuje się, że cmentarz żydowski w Ulanowie założono około roku 1700. Społeczność żydowska pojawiła się tu jednak niemal 100 lat wcześniej, zaraz po lokacji miasta. Na przełomie wieków XIX i XX funkcjonowały w Ulanowie trzy synagogi, a Żydzi stanowili większość mieszkańców miasta. Ten stan zmienił się w wyniku wojny światowej. W roku 1921, w spisie powszechnym stwierdzono w mieście obecność niespełna 900 osób wyznania mojżeszowego. To już tylko blisko 40% ogólnej liczby mieszkańców. Cmentarz użytkowany był nieprzerwanie do roku 1942.

Zbiorowa mogiła wojenna w Ulanowie znajduje się w południowo-wschodniej części cmentarza rzymskokatolickiego. Sam cmentarz założono pod koniec XVII wieku. Powiększono w kierunku wschodnim pod koniec wieku XX. Nie wiem czy mogiła powstała poza terenem cmentarza parafialnego. W jej sąsiedztwie znajdują się dużo młodsze groby.

Cmentarz powstał być może pod koniec wieku XVI. Dokładna data jego założenia nie jest znana choć obok roku 1588 podaje się też wiek XVIII. Nekropolia służyła zgodnie z przeznaczeniem do 1942 roku. Została zdewastowana podczas okupacji niemieckiej. Macewy wykorzystano do utwardzania ulic w Tarnogrodzie. Wg informacji umieszczonych na stronie Wirtualnego Sztetlu cmentarz ogrodzono w roku 1985, a na jego terenie zebrano odzyskane fragmenty około 100 macew. Tablica informacyjna umieszczona przy bramie cmentarnej podaje informację o odrestaurowaniu nekropolii w latach 1986-1990 za sprawą Charlesa Schroeibera (tak nazwisko zapisano na tablicy informacyjnej, na pomniku na terenie cmentarza zapisano "Schreiber") oraz rodziny Schorerów.

Podlaski to mała osada (przysiółek?) na skraju gminy Włodawa, tuż przy granicy z gminą Hańsk. Przyjechałem tu zobaczyć cmentarz z I wojny światowej ale znalazłem coś jeszcze - grób i jego historię. Nie mam pewności co do przynależności administracyjnej tego terenu. Najbliżej znajdują się Podlaski ale cmentarz wojenny znajdujący się obok grobu opisywany jest jako cmentarz w Osowie (gmina Hańsk)

W lesie, w sąsiedztwie cmentarza żołnierzy poległych w I wojnie światowej znajduje się pojedyncza mogiła. Nie ma na niej żadnych informacji. Ale to nie znaczy, że spoczywa tu ktoś nieznany. W pobliżu mogiły i cmentarza znajduje się gospodarstwo w którym można poznać historie związane z mogiłą i cmentarzem. Duża to zapewne zasługa nauczycielki miejscowej szkoły, która powtarzała dzieciom by pamiętały o przeszłości miejsc w których żyją. W przypadku mogiły zapamiętano nie tylko nazwisko pochowanego tu żołnierza. Także okoliczności jego śmierci i miejsce z którego pochodził.

Cmentarz wojenny założono obok cmentarza parafialnego przy drodze do Leżajska. W chwili obecnej jest włączony w obręb cmentarza parafialnego. Wg informacji z "Zabytkowych cmentarzy..." cmentarz pierwotnie przecinała na całej jego długości alejka (istnieje nadal), a w środkowej części rozszerzała się omijając z dwóch stron pomnik. W chwili obecnej za pomnikiem zaczyna się już teren zajęty przez nowe pochówki. Po obu stronach alejki znajdowały się po dwa rzędy mogił z betonowymi obramowaniami. Alejka została przesunięta o jeden rząd mogił. Pierwotnie na mogiłach znajdowały się też betonowe krzyże - zostały zastąpione drewnianymi.

Cmentarz położony w lesie przy lokalnej drodze łączącej Rudnik-Stróżę z Borowiną. W pobliżu przebiega też linia kolejowa.

Cmentarz wojenny znajduje się przy głównej drodze przechodzącej przez wieś (trasa Krzeszów - Biłgoraj). Prawdopodobnie przed postawieniem obecnego ogrodzenia zajmował większy teren. Spoczywają tu żołnierze polegli w obu wojnach światowych. Na tablicy pamiątkowej znajduje się rok 1917 co na pewno jest błędem ale od lat go nie poprawiono.