2 grudnia 1942 roku w Pobikrach żandarmi niemieccy zamordowali 106 Żydów pochodzących z Ciechanowca. Spoczęli we wspólnej mogile przy drodze do miejscowości Malec.

Synagoga w Ciechanowcu powstała pod koniec XIX wieku. W okresie tym jeszcze na Ciechanowiec mówiono "mały Białystok". Miasto (a przynajmniej jego część) było prężnym ośrodkiem gospodarczym, głównie za sprawą społeczności żydowskiej stanowiącej tu od końca XVIII wieku zdecydowaną większość mieszkańców. I idąc za myślą Marii i Kazimierza Piechotków można przyjąć, że skoro wzniesiono synagogę murowaną to społeczność Żydów w Ciechanowcu była stosunkowo bogata. A nie jest to pierwsza murowana synagoga w tym mieście.

Celem mojej wizyty w Ciechanowcu było odnalezienie tamtejszego cmentarza żydowskiego i zobaczenie synagogi. Czytałem też o pomniku na cmentarzu przy ulicy Sienkiewicza... Tego ostatniego nie znalazłem. I nie jestem pewien czy autor informacji o pomniku nie miał na myśli terenu nowego cmentarza żydowskiego znajdującego się za cmentarzem rzymskokatolickim, który znajduje się bezpośrednio przy tej ulicy. Ulica ciągnąca się pomiędzy tymi cmentarzami nie ma nazwy. Najłatwiej więc napisać, że jest to cmentarz przy ulicy Sienkiewicza. Ale zanim tu dotarłem byłem w skansenie. Tam zaskoczył mnie widok macew na trawniku obok pałacu.

O cmentarzu żydowskim w Nurze pisze się zwykle w czasie przeszłym. Z informacji zamieszczonych w Wikipedii wynika, że oprócz fragmentów muru cmentarnego do dnia dzisiejszego zachowały się pojedyncze obramowania grobów. Nie mogłem tego sprawdzić naocznie - teren jest gęsto porośnięty roślinnością. Tam gdzie nie ma roślin leżą śmieci. Przez teren cmentarza przebiega leśna droga. Chyba, że pozostałości muru są częścią zachodnią ogrodzenia - wtedy cmentarz byłby dziś polem uprawnym. Zakładam jednak, że chodzi o część porośniętą dziś lasem.

Kosów Lacki znajduje się w pobliżu dawnego obozu zagłady w Treblince. Może dlatego na miejscowym cmentarzu żydowskim nie pozostała ani jedna macewa. Być może wszystkie zostały zużyte do budowy drogi dojazdowej do obozu. Jest za to budynek dawnej synagogi. Zastanowiło mnie gdy zobaczyłem jego zdjęcie na stronach Wirtualnego Sztetlu dlaczego zamieszczono tam tylko jedno ujęcie. Po dotarciu na miejsce zrozumiałem - do budynku nie ma jak podejść by złapać go w obiektywie z innej strony. Wejście na posesję czy do budynku też może być trudne - ok. 20 m od synagogi znajduje się posterunek Policji. A że pod latarnią najciemniej przekonałem się dość szybko. Samemu budynkowi posterunku zdjęć nie zrobiłem, a jest to dawna mykwa.

O cmentarzu żydowskim w Stoczku (pow. węgrowski) wiadomo niewiele. Np. nie wiadomo kiedy powstał. Przy ulicy Węgrowskiej w Stoczku jest teren ogrodzony na którym zebrano ocalałe macewy. Nie obejmuje on całego terenu cmentarza. Resztę terenu - już bez nagrobków - porastają drzewa. Za bramą wejściową znajduje się alejka prowadząca prosto do pomnika postawionego tu w 1946 roku. Macewy zaś ukryte są wśród rosnących obok alejki krzewów.

Cmentarz żydowski w Broku znajduje się w pobliżu cmentarza rzymskokatolickiego i cmentarza epidemicznego. Ogrodzony siatką z otwartą furtką, porośnięty drzewami i krzewami. Cmentarz ten został założony w XIX wieku. A do dnia dzisiejszego zachowało się na jego terenie kilkadziesiąt macew.

Cmentarz żydowski w Węgrowie powstał być może w drugiej połowie XVII wieku. Do roku 1780 korzystali z niego także mieszkańcy Warszawy. Rozległa nekropolia została zdewastowana podczas okupacji niemieckiej, a dzieło zniszczenia kontynuowano także po wojnie. Obecnie teren cmentarza zajmują szkoła i zakład przemysłowy. Zachowane macewy zgromadzono w lapidarium powstałym na terenie dawnego cmentarza żydowskiego przy ul. Berka Joselewicza.

Osadnictwo żydowskie w Wysokim Mazowieckim zaczyna się na początku wieku XVIII. A za sprawą ówczesnego właściciela tej miejscowości pragnącego przywrócić jej dawne znaczenie po zniszczeniach spowodowanych wojnami. Być może w tym też czasie w Wysokim powstał kirkut. O widocznym wzroście liczby Żydów można mówić właściwie po 1822 roku. Od połowy wieku XIX do II wojny światowej Żydzi stanowią większość mieszkańców Wysokiego Mazowieckiego. Ich historię na stronie Kamienie mówią opisał Karol Głębocki.

Gdy w 1522 roku Olbracht Gosztołd sprowadził do Tykocina 10 pierwszych rodzin żydowskich nadał im od razu prawo założenia cmentarza i synagogi. Wyznaczył też lokalizacje w jakich miały one powstać. I są do dziś. Co prawda synagoga jest już inna - ta pierwsza, drewniana spłonęła. Ale cmentarz przez te wszystkie wieki zajmował zawsze to jedno nadane Żydom w tym celu miejsce. I społeczność, która liczebnie w wiekach XVIII i XIX ustępowała jedynie żydowskiej społeczności Krakowa, nie musiała starać się o nowe lokalizacje ani nie była zmuszona w XIX wieku zakładać nowego cmentarza poza terenem zabudowanym, gdyż taki miała od 1522 roku. Obok Żydów tykocińskich do połowy wieku XVIII chowano tu też Żydów z Białegostoku. Cmentarz i otaczający go mur zostały zniszczone przez okupantów niemieckich w czasie II wojny światowej. W ten sposób pozyskiwano materiał do budowy dróg utwardzonych. Zostało niewiele macew, a w magazynach muzeum (synagodze) znajduje się też podobno zbiór kamieni szlifierskich wykonanych z macew. Do cmentarza można dojść kierując się na zachód od synagogi.