Autorzy książki Eksperymenty w myśleniu o Holocauście. Auschwitz, nowoczesność i filozofia przytoczyli twierdzenie francuskiego filozofa Philippe’a Lacoue-Labarthe’a, że Auschwitz jest cezurą wyznaczającą nową epokę w dziejach Zachodu. Chodzi o to, o czym już dawno śpiewał Dezerter. Zamieszczam tu wersję Masala Soundsysytem zamieszczoną w dwupłytowym wydawnictwie Nie ma zagrożenia jest Dezerter.

Autorzy tej książki (Alan Milchman i Alan Resenberg) zacytowali też Richarda L. Rubensteina, który w swojej wydanej w 1987 roku pracy napisał:

Z upływem czasu coraz bardziej jasne staje się to, że dotychczas niedająca się przełamać moralna i polityczna bariera w historii cywilizacji zachodniej została z powodzeniem pokonana przez nazistów w czasie II wojny światowej i że od tej pory systematyczna, biurokratycznie administrowana zagłada milionów obywateli lub poddanych będzie możliwa i pozostanie pokusą dla rządów. […] Auschwitz rozszerzyło nasze wyobrażenie o możliwości używania przemocy przez państwo.

Nie bez powodu wciąż przewija się określenia "Zachodu". W ten sposób przechodzi się obok tragedii Ormian i obok gułagów. Pomija się też czystki etniczne na ziemiach ukraińskich podczas II wojny światowej. Różnica jest istotna. Auschwitz "uprzemysłowiło" zabijanie. Dla Eichmanna Zagłada była jedynie problemem logistyczny. Miał zapewnić sprawne dostawy "surowca" dla fabryk śmierci. Z jego słów wynikało, że nie interesowało go co i po co pociągi przewoziły. Otrzymywał zapotrzebowanie na dostawę i ją realizował. To dlatego obserwująca jego proces Hannah Arendt pisała o banalności zła. Nie ma bowiem w słowach Eichmanna nienawiści rasowej, masowych mordów, cierpienia, odrazy. Jest tylko realizacja zadań. Biurko jest areną walki o życie, która dla urzędnika była czymś zupełnie obcym, nieznanym.

Obaj Alanowie eksperymentują z myślą Martina Heideggera, który pisał, że przeszłość, teraźniejszość i przyszłość stanowią kontinuum. Dziwnie brzmi tu głos Ernesta Noltego, który twierdzi, że jest uczniem Heideggera i twierdzi, że przeszłość należy zostawić historykom, bez wiązania jej z teraźniejszością Niemiec i Niemców. Ale Nolte to pisał już po Szoah.

Elie Wiesel w 1970 roku napisał:

Nikt się niczego nie nauczył, Auschwitz nie posłużyło za ostrzeżenie. Szczegóły możecie znaleźć w swych gazetach codziennych.

Ludobójstwo jest bowiem już stałym elementem życia i polityki. Życie przestało być świętością. I słowa Michela Foucaulte’a o niemożności stosowania przez współczesne państwo kary śmierci gdy to samo państwo postrzega siebie jako opiekuna życia nie traci na wartości tylko wtedy gdy ludobójstwo potraktuje się jako odrzucenie przez to państwo całych społeczności jako zbędnych, wrogich, uciążliwych. III Rzesza tak odrzuciła Żydów. To samo spotykało mieszkańców Kambodży, Bośni czy Rwandy. W tym ostatnim przypadku ciekawie wyglądają oficjalne relacje. W kraju podczas ludobójstwa znajdowały się siły ONZ. Ich mandat nie pozwalał na interwencję zbrojną. Masakry organizowane były przez rządzących. Do tego celu wykorzystywano armię i środki masowego przekazu. Nieprawdą jest obraz przedstawiający dzikusów latających bez celu z maczetami. Działania uczestników masakry były sterowane odgórnie. Interwencja Francji nie powstrzymała masakry ludu Tutsi. Francja powstrzymała Hutu przed zemstą. Misja cywilizacyjna i kulturalna Zachodu jest tylko mitem. Świat już nie jest dziki. Oswoił się. Także z doświadczeniem Holocaustu.

W 2008 roku ukazała się książka Grzegorza Kołacza zatytułowana Czasami trudno się bronić. Uwarunkowania postaw Żydów podczas okupacji hitlerowskiej w Polsce. Autor stara się odpowiedzieć na pytanie: dlaczego Żydzi się nie bronili? Ale już na wstępie warto zaznaczyć, że pytanie to mija się z prawdą. Bronili się. W obozach i gettach były powstania zbrojne czy bunty. Choćby w Poniatowej. Ale być może w wyniku barier i działań socjotechnicznych ta wiedza stała się znana tylko historykom? Obraz powszechnie znany to uległość całej masy represjonowanych. To stereotyp. Grzegorz Kołacz opisał jakimi metodami posługiwali się okupanci by postawić bariery pomiędzy Żydami i resztą społeczeństwa. Byli skuteczni. Odnieśli sukces. Po dziś dzień mogliby świętować swoje zwycięstwo. Ale faktem jest, że Żydzi rzadko bardzo mogli liczyć na pomoc chrześcijan. Efekt taki uzyskano między innymi poprzez selektywne stosowanie represji. Zawsze wprowadzano podział na Żydów i nieŻydów. Cierpiący widzieli, że ci drudzy mają lepiej. A że cierpieli na przemian raz jedni raz drudzy już umykało obserwatorom choćby dlatego, że stawiano zasłaniające to mury.

Opracowanie Grzegorza Kołacza pokazuje pewien wycinek Zagłady. Ważny. Ale nie jest to całość. Inni autorzy wspominają też o religijnym uwarunkowaniu religijnej części społeczności żydowskiej. Cierpienie przybliżało nadejście Mesjasza. Do tego dochodził brak wiary w coś tak absurdalnego jak Zagłada. Absurdalnego z czysto ekonomicznego punktu widzenia. Sami okupanci zdawali się wątpić początkowo w celowość eksterminacji – też z tego powodu. Odkryli bowiem, że na ziemiach zajętych we wrześniu 1939 roku rzemiosło i handel w większości są domeną mniejszości żydowskiej. Bywało, że Polacy sami zapewniali Niemców, że sobie poradzą bez rzemieślników żydowskich. Tym samym pozwalali na eksterminację i w niej uczestniczyli. A maszyna do zabijania pracowała pełną parą. Także za sprawą sprawnej administracji przygotowującej transporty ludzi i niezbędnych gazów produkowanych przez poprzednika Basf’u.

Państwo zawsze może sprawić, że zbrodnia będzie zgodna z prawem. Przynajmniej od II wojny światowej.