Lewica ale ta bliska komunistom. Reprezentowali ją sympatycy Poalej-Syjon Lewicy. W Puławach, jak i w kilku innych miejscowościach powiatu puławskiego, nie było komórki tej partii. Działalność prowadzono na forum stowarzyszeń w całości opanowanych i zakładanych przez sympatyków partii.

Pierwsze było Towarzystwo Kursów Wieczorowych

W filiach Towarzystwa Kursów Wieczorowych na terenie powiatu, przeprowadzana jest nauka żargonu, hebrajskiego, geografii, historii, a następnie prowadzone są pogadanki, gdzie poruszane są kwestie narodowościowe, zagadnienia ekonomiczne i klasowe, emigracja i ograniczenie jej w krajach Europy i Ameryki, kolonizacja Palestyny i odbudowa tejże.

Powyższy opis działalności Towarzystwa napisał starosta puławski w 1925 roku. W innym miejscu podał 22 XII 1924 r. jako datę legalizacji puławskiego oddziału Towarzystwa. Legalizacji – ponieważ Towarzystwo w Puławach działało już wcześniej. W 1922 roku było już całkowicie pod kontrolą członków Poalej Syjon Lewicy, którzy uznali za niecelowe tworzenie oddziału partii. Całą działalność partyjną prowadzili w następnych latach w ramach oddziału Towarzystwa.

Charakterystyka działalności sporządzona w 1932 roku, autorstwa starosty puławskiego:

Urządzanie pogadanek i odczytów w lokalach zamkniętych oraz utrzymywanie lokali T.K.W. i bibliotek dla członków. Członkowie T.K.W., będący równocześnie sympatykami P.S. Lewicy prawie codziennie uczęszczają wieczorami do lokali oddziałów na czytanie gazet i książek oraz na gry towarzyskie, gdzie w potocznych rozmowach są omawiane tematy polityczne. Pozatem odczyty urządzane przez oddziały T.K.W. często są referatami zagadnień politycznych. Oddziały T.K.W. skupiają wyłącznie robotniczą młodzież żydowską o radykalnych zapatrywaniach społecznych i politycznych, którą ogół starszej ludności żydowskiej utożsamia z komunistami i odmawia ich poparcia.

Rok wcześniej starosta informował, że oddziały Towarzystwa Kursów Wieczorowych w powiecie puławskim są najliczniejszymi organizacjami na terenie powiatu. Należała do nich „impulsywna” młodzież żydowska obu płci. Towarzystwo działało w miastach: Puławy i Kazimierz Dolny oraz w osadach: Końskowola, Kurów i Markuszów. Wszystkie te oddziały podlegały bezpośrednio centrali w Warszawie. Osłabienie pracy centrali w 1933 roku wpłynęło na spadek aktywności oddziałów i ostatecznie doprowadziła do ich likwidacji z końcem roku 1933. Ale już w 1931 roku Towarzystwo odczuwało ogólne pogorszenie sytuacji gospodarczej w Polsce – członkowie zalegali z wpłatami składek. Lokal Towarzystwa przy ulicy Japońskiej 1 w Puławach, należący do Nuchyma Wajsfelda w 1933 roku był już nie opłacany przez Towarzystwo od roku. Z powodu tych zaległości właściciel budynku zajął szafę z biblioteką oddziału Towarzystwa. Majątek Towarzystwa w momencie likwidacji składał się ze stołu z aktami oraz wspomnianej wyżej szafy z książkami.

W roku 1932 oddział Towarzystwa w Puławach liczył 33 członków. Zarząd tworzyli:

Abram Szniterman – przewodniczący, 33 lata, członek Poalej Sjon Lewicy

Zysia Rozenman – zastępca przewodniczącego, 24 lata, członek Poalej Sjon Lewicy

Moszek Rozmaryn – sekretarz, 23 lata, członek Poalej Sjon Lewicy

Moszek Feldberf – skarbnik, 25 lat, członek Poalej Sjon Lewicy

Moszek Kartman – członek zarządu, lat 33, członek Poalej Sjon Lewicy

Inni aktywni członkowie to:

Jakier Najmark – malarz pokojowy w Puławach

Szyja Tarcic – handlarz w Puławach

Srul Szajdenfisz – szewc w Puławach

Znana jest też grupa członków Towarzystwa tworząca w 1927 roku zarząd Związku Zawodowego Robotników Drukarskich:

Giwercman Aron – przewodniczący

Kartman (Moszek?) – zastępca przewodniczącego

Melman Mojżesz – sekretarz

Kwater Mojżesz – skarbnik

Roter Hersz – członek bez funkcji

Po likwidacji oddziału Towarzystwa Kursów Wieczorowych w Puławach (co było konsekwencją likwidacji jego centrali w Warszawie) w Puławach i w Końskowoli przystąpiono do tworzenia oddziałów Towarzystwa Przyjaciół Pracującej Palestyny, które przejęły majątek lokalnych oddziałów TKW.

Spadkobiercą Towarzystwa Kursów Wieczorowych było Towarzystwo Przyjaciół Pracującej Palestyny

11 VII 1934 r. do starostów powiatowych w województwie lubelskim wysłano pismo następującej treści:

Wobec uprawomocnienia się decyzji z dnia 4 XI 1933 r. rozwiązującej stowarzyszenie p.n. „Towarzystwo Kursów Wieczorowych dla Robotników w Warszawie” Komisariat Rządu m.st. Warszawy zarządził likwidację wspomnianego stowarzyszenia.
Po przeprowadzeniu likwidacji pozostały majątek należy przekazać „Towarzystwu Przyjaciół Pracującej Palestyny”, względnie innemu stowarzyszeniu o pokrewnych zadaniach.

W Puławach organizowaniem oddziału Towarzystwa Przyjaciół Pracującej Palestyny w styczniu 1934 r. zajmowali się najaktywniejsi członkowie likwidowanego Towarzystwa Kursów Wieczorowych na czele z Jakierem Najmarkiem. Skład zarządu nowego oddziału Towarzystwa przedstawiał się następująco:

Jakier Najmark – lat 28 – przewodniczący

Chemja Tajch – lat 23 – skarbnik

Chaim Goldberg – lat 24 – sekretarz

Ogólna liczba członków – 20.

W kwietniu 1935 roku doszło do wystąpienia z Towarzystwa 5 jego członków z przyczyn politycznych (rozłam w Poalej Syjon Lewicy). Na czele występujących stał Jakier Najmark. Skłonny był – jak sam powiedział – wstąpić do puławskiego oddziału Hitachdut.

1 II 1936 r. dokonano wyboru nowego zarządu:

przewodniczący – Feldberg Szulim – lat 28 – stolarz;

zastępca przewodniczącego – Kaufman Majer – lat 25 – szlamiarz;

skarbnik – Rozenman Zysia – lat 29 – szewc;

sekretarz – Tajch Chemja – lat 24 – szewc;

członek zarządu – Kuperblum Fajwel – lat 32 – handlarz.

Oddział nadal liczył 20 członków.

Z zachowanych w Archiwum Państwowym w Lublinie raportów starosty wynika, że Towarzystwo najczęściej organizowało zabawy taneczne i spotkania literackie. 31 VII 1938 roku członkowie Towarzystwa zorganizowali zebranie poświęcone wypadkom w Palestynie. W obecności ok. 150 osób Jakier Najmark i Szyja Tarcic potępili terroryzm Irgunu w Palestynie.

Pod silnymi wpływami TPPP znajdowało się powołane do życia przez jego członków Stowarzyszenie „Oświata”

Fragment statutu Towarzystwa „Oświata”:

I. Nazwa, siedziba i teren działalności.
& 1 Towarzystwo nosi nazwę „Oświata”.
& 2 Siedzibą Towarzystwa jest Warszawa, terenem działalności Towarzystwa jest Rzeczpospolita Polska (za zachowaniem miejscowych przepisów o stowarzyszeniach)
II. Cel i sposoby działania.
& 3 Celem Towarzystwa jest szerzenie oświaty, kształcenie dzieci żydowskich, rozwój szkolnictwa żydowskiego, pomoc szkołom, ochronkom, kursom i t.p.
& 4 Z zachowaniem obowiązujących praw i przepisów Towarzystwo dla realizowania powyższych celów, zakłada szkoły i ochronki dziecięce, kolonie letnie, kursy, biblioteki, czytelnie i t.d.

Oddział w Puławach powstał w czerwcu 1934 r. W momencie zawiązania składał się z 20 członków. Wszyscy oni sympatyzowali z Poalej Syjon Lewicą.

19 IX 1934 roku na walnym zebraniu członków wybrano zarząd. Odział liczył już 28 członków. Na zebraniu tym podjęto także decyzję o zorganizowaniu dla członków kursów dokształcających z programem nauki czytania i pisania w języku polskim i żydowskim (hebrajskim?). Tego samego dnia w lokalu Towarzystwa odbył się odczyt dr Kruka z Warszawy pt.: „Romain Roland a Maksym Gorki” przy udziale 46 osób.
17 XI 1934 odczyt w lokalu zamkniętym z udziałem jedynie członków Towarzystwa (na odczyt otwarty nie wyraził zgody starosta). Przybyły z Warszawy prelegent – Tykociński – wygłosił referat pt.: „Zagadnienie produktywizacji u Żydów”. Przybyło 28 słuchaczy.
8 XII 1934 Towarzystwo zorganizowało dla swoich członków zabawę taneczną z okazji przeniesienia się do nowej siedziby. Uczestniczyło w niej 20 osób

9 II 1935 r. Towarzystwo w Puławach dokonało wyboru zarządu:

przewodniczący – Zylbernudel Pinkus Jakób, lat 23, krawiec;

skarbnik – Huberman Herszek, lat 25, kamasznik;

sekretarz – Sztajnberg Chaja, lat 22, krawcowa;

członek zarządu – Szyja Kacenelebogen, lat 22, szewc;

członek zarządu – Szymon Frydman, lat 22, szewc;

członek zarządu – Gimpel Grinberg, lat 24, szewc.

Do „Oświaty” należało w tym czasie 48 osób z Puław.

Na tym samym zebraniu podjęto decyzję o prowadzeniu kursów dokształcających dla członków z języków: polskiego i żydowskiego oraz historii, geografii i matematyki.

Fragment decyzji Komisariatu Rządu na m. st. Warszawę z dn. 4 X 1937 r. rozwiązującej Towarzystwo „Oświata”, której odpis znajduje się w Archiwum Państwowym w Lublinie:

motywacja
…ponieważ działalność tego Stowarzyszenia wykracza poza normy ustalone dla działalności Stowarzyszenia i zagraża bezpieczeństwu i porządkowi publicznemu.

Starosta puławski nie musiał likwidować oddziału w Puławach.

Oddział puławski jest nieczynny od września 1935 r. Zarząd zdekompletowany z powodu wyjazdu ostatniego przewodniczącego na stałe z Puław oraz z powodu wycofania się z pracy w Oddziale sekretarza zarządu Chaji Sztajnberg. Przewodniczący zarządu Zylbernudel Pinches i Chaja Sztajnberg byli podporą Oddziału. Z ich ustąpieniem oddział przerwał wszelką działalność i zlikwidował swój lokal.

Oddział w Puławach został skreślony z ewidencji Stowarzyszeń już w marcu 1937 r..

W czasie likwidacji oddziałów Towarzystwa do Puław z ministerstwa nadesłano też listę miejscowości w których istniały oddziały „Oświaty”.

1. Łódź
2. Działoszyn w łódzkim
3. Pajęczno w łódzkim
4. Radomsko
5. Piotrków
6. Częstochowa
7. Puławy
8. Kazimierz N/W.
9. Otwock
10. Nadarzyn
11. Biała k/Rawy Mazowieckiej
12. Warka
13. Grodzisk w warszawskim.

Na zakończenie pokusiłem się o napisanie krótkiej wzmianki biograficznej Jankiela Najmarka. Informacji mało ale choć tak może uda się zapamiętać człowieka.

Najmark Jankiel – urodzony w roku 1905 (w monografii Towarzystwa Kursów Wieczorowych w Puławach z 1933 roku starosta podaje wiek J. Najmarka – 28 lat). Lewicowy działacz syjonistyczny, czeladnik malarza pokojowego, a w 1932 r. malarz pokojowy. Tylko w 1927 roku podano jako zawód J. Najmarka – kamasznik. Aktywnie działał w Towarzystwie Kursów Wieczorowych, a później współtworzył puławski oddział Towarzystwa Przyjaciół Pracującej Palestyny. Parokrotnie w obu stowarzyszeniach pełnił funkcję przewodniczącego. W roku 1935 na tle rozłamu wewnątrz partii Poalej-Syjon Lewicy ogłosił chęć przejścia do Hitachduth i wystąpił z TPPP. Do TPPP jednak wkrótce powrócił i kontynuował tam swoją działalność polityczną. Wg starosty puławskiego J. Najmark był bardzo pracowitym działaczem politycznym i posiadał duże wpływy wśród młodych robotników żydowskich.