1 Dywizja Piechoty Legionów im. Józefa Piłsudskiego określana była jako jednostka elitarna. Kadra oficerska w większości miała rodowód legionowy. Wchodzący w skład Dywizji 1 pułk piechoty związany był z tradycją I Legionu. 5 p.p z II Dywizją Legionów. Już 27 VIII - 1 IX 1939 pociągami Dywizja została przetransportowana z Wilna w rejon Wyszkowa. Miała wchodzić w skład Grupy Operacyjnej "Wyszków". W rzeczywistości tworzyła jej trzon - dowódca Dywizji był jednocześnie dowódcą GO. Do walki GO przystąpiła 5 IX 1939 r. 1 D.P., która miano Marszałka otrzymała w 1938 r. szybko zyskała inne miano u swoich przeciwników. Została nazwana żelazną dywizją. Po 11 IX 1 DP wchodziła w skład nowoformowanej armii pod dowództwem gen. Przedrzymirskiego. 11 IX zajęła Kałuszyn i znalazła się w okrążeniu. W swoich wspomnieniach opublikowanych po wojnie, gen. Kowalski (dowódca 1 DP Legionów) napisał odnośnie dnia 11 IX "(...) tegoż dnia dowództwo niemieckie ogłosiło przez radio, że sławna 1 dywizja piechoty Legionów została otoczona i musi się poddać. Na odprawie dowódców zarządziłem, aby podać te wiadomości radia niemieckiego naszym żołnierzom i wyjaśnić, że dywizja może być otoczona, ale przejdzie gdzie chce po brzuchach niemieckich". W nocy 13 IX podjęła próbę przebicia się.

Pokaż Martyrologia XX wieku na większej mapie
Próba zyskała miano udanej. Choć jest to raczej sprawa dyskusyjna. Zdziesiątkowane oddziały rzeczywiście znów się sformowały w okolicach Chełma. Walczyły pod Tomaszowem Lubelskim gdzie nastąpił koniec szlaku bojowego 1 Dywizji. Jednak Dywizja właśnie podczas wychodzenia z okrążenia w jakim znalazła się pod Kałuszynem poniosła duże straty. Ciała poległych żołnierzy "żelaznej dywizji" spoczywające w wielu grobach w okolicy zebrano na jednym, wspólnym cmentarzy w Woli Wodyńskiej. Ciał jest 240. Wielu żołnierzy jednak pozostało bezimiennymi (zapisano dane osobowe około 160 żołnierzy).



























Nie wszyscy żołnierze pochodzenia żydowskiego spoczęli pod gwiazdami Dawida.



Nie wszystkie tabliczki imienne doczekały mojego przyjazdu.









Informacje na temat 1 Dywizji Piechoty poza Wikipedią znaleźć można na stronie konflikty.pl skąd tez pożyczyłem cytat ze wspomnień gen. Kowalskiego. Tam też znajduje się opis szlaku bojowego 1 DP. Spis poległych odnaleźć można w Ogólnopolskiej Komputerowej Bazie Cmentarzy Wojennych