Przy drodze łączącej Lublin z Chełmem w miejscowości Stołpie stoi wieża. Często fotografują się przy niej pary młodych. Jednak wieża niewiele osób interesuje. Stoi przy drodze i już.
Pokaż Świątynie na większej mapie
Na pierwszy rzut oka wydaje się ona pozostałością większej warowni. Jednak nie potwierdzają tego ani legendy ani badania naukowe. Ciekawość zmuszała czasem ludzi do poszukiwań informacji. Tak było i w 1845 roku. Ale poszukiwacze wtedy ograniczyli się do przeczytania dzieła napisanego przez innego zainteresowanego tą budowlą żyjącego 200 lat wcześniej. Posłużę się tu cytatem z Wikipamapii
Starożytna Polska: pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym
Michał Baliński, Tymoteusz Lipieński
1845
Wieże pod Chełmem. Tuż pod miastem na wzgórku łąkami otoczonym jedna, a we wsi Stołpie zwanej druga, stoją dwie wieże z cegieł gliną spojonych murowane, które lud słupami nazywa, i od nich zapewne wieś Stołpie wzięła nazwisko. Obszerność ich jest mała, bo zaledwo pozostałe ściany 4 łokcie szerokości mają. Nikt dokładnej wiadomości dotąd o nich nie ma. Przestaniemy więc na tem, co biskup Chełmski unicki Jakub Susza, w dziele swoim historycznem o Chełmie i cudownym obrazie P. Maryi w katedrze chełms. znajdującym się pisze, wiernie powtarzając zebrane przez niego podania około r. 1684. - "Częste bywaią róźnych pytania, coby też to za wieże, albo słupy były? ieden pod Chełmem, a drugi w mili od Chełma we wsi Stołpiu, tak od słupa samego, tym samym nad wieś dawnieyszego nazwaney?
o czym niewiedząc, u ludzi szędziwych , przed lat czterdziestą kilku, iako w Chełmie, tak we wsi Stołpiu zdawna mieszkaiących, badałem się. Naprzód tedy tom z nich wyrozumiał, iż to iakieś propugnacula były. Lecz niewielkie propugnaculum z iedney y drugiey wieży, tak daleko od siebie wzaiem oddaloney. Chyba pono co inszego przy tych ieszcze słupach, lubo wieżach kiedyś było, a za czasy ustaiącemi, ustało. Jakoż to twierdzą o słupie Stołpskim: iż ich oraz było 4, a na nich pałacyk, lubo zameczek był wystawiony: który na potem od iakiegoś nieprzyiaciela, z wałow na gorze, między Weresieckiemi y Stołpskiemi polami , y teraz będących, iest zniesiony. Co żeby nam iakieżkolwiek do wiary podobieństwo podało, żem te wały wspomniał, krótko one opiszę. Są te wały dwa na rzeczonym mieyscu, ieden w drugim a nie małym spacium od siebie odsadzone, z kamienia głazu, y ziemi uczynione. A pod niemi nisko bliskie wypada zrzodło. Ktore nietylko mchem, lecz y lasem, snac od wielu set lat, są zarosłe, tak dalece, że w nich samych starych dębów sprochniałe pnie, znayduią się: a obadwa idą w cyrkuł. Na niektorych mieyscach w staturę człowieczą, ieżeli nie wyższe: rzeczonemu niegdy zameczkowi, teraznieyszemu iednemu słupowi, e diametro położone. Drugich zaś iest zdanie, że te wieże były iakieś bałwochwalnie, albo kaplice pogańskie, zwłaszcza że są na mieyscach, iako pod Chełmem, tak w Stołpiu, krynicznych. Co też nie bez fundamentu głosi się, gdyż przeszła starożytność, na krynicach y zdroiach często swoie Bogi wenerowała, y responsa o rzeczach wątpliwych brała" ... "Inni naostatek to twierdzą: iż po rozdzieleniu państw Ruskich, od pierwszych trzech xiążąt wszystkiey Rusi, rzeczonych Kiy, Szczek, Choriw, te kraie nasze, dostały się Szczekowi, który kochaiąc się we zwierzu y łowach, te słupy w lasach y pustyniach przedtym będących, między takowemi wystawił zrzodłami, aby się ze zwierza do nich przychodzącego delektował. A iakoby tenże kapliczkę sobie pogańską, niedaleko Stołpia wsi, przy kilku pod górą krynicach zmurował; ktorą potym według głosu ludzkiego, następuiący chrześcianie obrocili w cerkiew y teraz nazwaną Sancti Salvaloris albo z Słowieńskiego, Swiętego Spasa. Przy ktorey iest, y folwark niewielki. Zowie się zaś te mieysce podziś dzień monastyrem, że tam kiedyś klasztor Zakonników naszych, przy dostatnieyszych był dobrach ... Nadto, y z tego dochodzę że to mieysce Szczekowe było, iż od niepomnych wieków, lasek, y góry nad tym folwarkiem S. Spasa idące nazywaią się Szczekotem, albo Szczekawicą; podaiąc do wyrozumienia, że iakoby od Szczeka, albo iego psów szczekania swoią wywodzą denominatią". Z tych wszystkich podań które przytacza Susza, widać dla ciągłych wspomnień już z chrześciaństwem związek mających, że wieże pod Chełmem dotąd pozostałe nie są zabytkiem żadnym pogańskim. Oglądaliśmy je także przed laty i zdaje się nam: że to są zapewnie pograniczne, może za wojen z Polską lub z książętami litewskiemi toczonych przez książąt halickich: Daniela i Leona.
A jak to było wg współczesnych nam badań? Wieża powstała równocześnie z zamkiem chełmskim. Był to więc wiek XII. Tereny te znajdowały się wówczas pod wpływem kultury bizantyńskiej. Prawdopodobnie więc jej twórcą był Roman Halicki. Wieża nigdy nie pełniła funkcji obronnych. Raczej manifestowała w tym miejscu obecność chrześcijan i walkę z pogaństwem. Stanęła bowiem w miejscu szczególnym. Wcześniej miało tu być święte miejsce pogan. Obok bije cudowne źródło czczone przez pogan. Na szczycie wieży znalazła się kaplica - ceglana. Ponieważ nie było tu miejsca dla wielu mieszkańców można założyć że powstał tu erem, a mieszkający w nim mnisi chrystianizowali okoliczną ludność. Obok wieży znajdował się jeszcze połączony z nią budynek mieszkalny. Uległ on jednak zniszczeniu.
Obecnie źródło bije słabiej niż kiedyś a i woda w nim pewnie już nie tak cudowna. Wieża już lekko odchylona od pionu z każdym przejazdem cięższego pojazdu ulega dalszemu rozpadowi. najbliższa podobna budowla znajduje się we Włodzimierzu Wołyńskim.
