Działo się 22 marca. To już miesiąc temu. Brakowało czasu by o tym napisać. Dopiero teraz jest go trochę więc… Plan. Plan był taki, że objadę Puszczę Kampinoską. Plan planem, a realizacja to już zupełnie co innego. Już w ubiegłym roku miałem w planach odwiedzenie Czerwińska nad Wisłą. Chodziło o odnalezienie dwóch leśnych cmentarzy. Wtedy zabrakło dnia i pojechałem w ciemnościach w stronę Pułtuska. Teraz – startując z Warszawy – miałem szansę dotrzeć do tych cmentarzy. By mieć pewność, że to się uda wyjechałem jeszcze przed wschodem słońca. Dopiero po przejechaniu ok. 20 km mogłem zobaczyć wschód słońca.

Po tym obejrzeniu pojawieniu się nad horyzontem słońce już było chyba zmęczone i skryło się za chmurami na kilka godzin. A ja po przejechaniu przez Kampinos skręciłem w stronę Brochowa. Byłem tam już parokrotnie ale tym razem chciałem przejechać koło Brochowa przez most na Bzurze. Tego jeszcze nigdy wcześniej nie robiłem i byłem ciekawy tej przeprawy. Dotąd jeździłem w stronę mostu na Wiśle drogą do Śladowa. To dobra droga ale dłuższa. Teraz znam już drogę krótszą i trochę spokojniejszą. Przy moście jest miejsce pamięci związane z wrześniową bitwą nad Bzurą.

Wyjeżdżając obawiałem się przejazdu drogami krajowymi. Przedsmak miałem na krótkim odcinku do Wyszogrodu. Duży ruch i koleiny uniemożliwiające trzymanie się skraju jezdni. Ponieważ Wyszogrodu minąć się nie dało zajechałem na cmentarz żydowski. Poprzednio byłem na nim pod koniec dnia i w okresie wegetacji. Teraz cmentarz był… jaśniejszy.

Cieszyły mnie oznaki nadchodzącej wiosny.

W tych warunkach odkryłem jeden pamiątkowy nagrobek, który umknął mi podczas poprzedniej wizyty. I zbierałem siły przed trudnym odcinkiem jazdy. Do Czerwińska jechać musiałem drogą krajową. Ruchliwą i wąską. Chciałem to zrobić szybko.Tzn. bez zatrzymywania się. Pod samym Czerwińskiem chciałem sprawdzić czy są jakieś drogi dojazdowe do lasu w którym miałem szukać cmentarzy. Szanse były małe. Na mapach geoportalu ich nie było. No może jedna ale czy ją rozpoznam w terenie? W to wątpiłem. Ostatecznie dojechałem do Czerwińska i skierowałem się w stronę brzegu Wisły. Po drodze mijałem zabytkowy kościół.

Do lasu ruszyłem wzdłuż Wisły. To nie była dobra droga. Cmentarze miały znajdować się na końcu wąwozu dochodzącego do rzeki. Ale tu jest dużo wąwozów przez które musiałem przenieść rower. Wiedziałem, że ten o który mi chodzi będzie z nich największy, choćby dlatego, że tylko on jeden jest w tym miejscu na mapie WIG.

Na miejscu znalazłem nawet mało używaną drogę leśną prowadzącą na północny koniec wąwozu. Dotarłem do pól uprawnych. A przy samej drodze znalazłem to co obecne mapy geoportalu oznaczają jako kopiec. Bo faktycznie jest to kopiec. Tylko kopiec grobowy. Miałbym wątpliwości gdyby nie to, że jest to wzniesienie którego szczyt otoczony jest wałem ziemnym, a wejście znajdujące się od północy wyznaczone jest nie tylko przerwą w wale ziemnym ale także głazami po bokach wejścia. Cmentarz czy mogiła jest bardzo podobny do cmentarza przy drodze łączącej Górę Kalwarię z Piasecznem o którym pisałem już wcześniej, w grudniu. Brakuje tylko inskrypcji na głazach. Mogły się zatrzeć przez te sto lat.

Wejście z głazami.

Poszukiwania drugiego cmentarza, po drugiej stronie wąwozu zakończyły się niepowodzeniem – ani śladu. Czy komuś zależało na tym by te cmentarze zniknęły? Bo przecież zniknęły, na mapach ich nie ma. Gdyby były gmina byłaby zmuszona do opieki nad nimi. Stałyby tu chociaż krzyże. Może byłaby też jakaś tablica informacyjna. Z drugiej strony patrząc szanse na to by ktoś tu dotarł nie są zbyt wielkie. Wracając znalazłem drogę nieco krótszą omijającą Czerwińsk ale to nic chyba nie zmienia. Smutne.Dalsza trasa miała przebiegać drogami bocznymi i tylko się tak w nich zamotałem, że ostatecznie musiałem jechać dalej drogą krajową w stronę Modlina. Zjechałem z niej widząc drogowskaz z napisem „Smoszewo”. Musiałem coś, gdzieś, kiedyś… słyszeć lub czytać. A może tylko zatrzymałem mi się kiedyś wzrok na tej nazwie na mapie? Nazwa wydała mi się znajoma i pojechałem sprawdzić o co chodzi. I nadal nie wiem. Znajdująca się przy cmentarzu parafialnym figura św. Izydora nie jest chyba zabytkiem.

Jest nim może słabo widoczny pałac ale te mnie interesują najbardziej gdy się sypią. Ten jest wyremontowany i zamieszkany.

Nie wiem dlaczego tu zajechałem. Ale lepiej było zajechać niż minąć. Poczułem to w Modlinie gdy minąłem cmentarz twierdzy modlińskiej. On mnie interesuje ale uznałem, że odwiedzę go kiedy indziej. Nie zrobiłem tego po dziś dzień i wciąż żałuję, że w marcu tylko go minąłem. Zależało mi na tym by dostać się na teren cmentarza żydowskiego w Nowym Dworze Mazowieckim. I to okazało się bardzo łatwe. Cmentarz żydowski jak i sąsiadujący z nim cmentarz ewangelicki zostały otoczone jednym płotem. Ktoś zdemontował część ogrodzenia przy cmentarzu ewangelickim. Skutki? Ktoś (ten sam ktoś lub inny) wypalił trawę na terenie cmentarza ewangelickiego.

Obydwa cmentarze założone zostały na piaszczystej wydmie. Ogień łatwiej mógł dojść do domów niż rozprzestrzenić się po całym terenie nekropolii.

Większość odwiedzających zatrzymuje się przy furtce cmentarza. Jest tam tablica informacyjna i widać lapidarium.Jedną stronę lapidarium, bo macewy znajdują się też z drugiej strony ściany pamięci.

Wracałem po zachodniej stronie Wisły. Skusił mnie drogowskaz do Palmir. Po przejechaniu chyba 7 km mogłem zobaczyć las krzyży z pojedynczymi macewami.

Zamiast do Łomianek – jak to sobie zaplanowałem – pojechałem dalej w las. Z map na tablicach przydrożnych wynikało, że tak będę miał bliżej. Może miałem ale straciłem przedni błotnik – niezniszczalny wg sprzedawcy – dał się połamać suchej gałęzi. No i nie objechałem Puszczy Kampinoskiej tylko sobie przez nią skróciłem drogę.

Jeszcze tylko mapka i na dziś niech to wystarczy.