Cmentarz żydowski w Sosnowcu-Milowicach zlokalizowany jest przy ul. Stalowej, pomiędzy ogródkami działkowymi i granic± z Czeladzi±, na wysoko¶ci ul. Stawowej i ul. B. Prusa. Geneza powstania tej nekropolii i jej historia - wobec zniszczenia archiwów przedwojennej Gminy Żydowskiej w Sosnowcu - do dzi¶ ton± w mrokach dziejów. Wojciech Jaworski w swym opracowaniu zatytułowanym: "Żydowskie gminy wyznaniowe w Zagłębiu D±browskim" ("Biuletyn ŻIH", nr 1-2/145/461 z 1988 r.) podaje, że w zwi±zku z zapełnieniem cmentarza przy ul. Gospodarczej, sosnowiecka gmina żydowska pod koniec lat dwudziestych XX wieku rozpoczęła starania o założenie nowego miejsca pochówku na gruntach Towarzystwa Kopalń i Zakładów Hutniczych w dzielnicy Milowice. Plany te nie zostały jednak wtedy zrealizowane. Nekropolia nie jest też zaznaczona na wydanej w 1933 roku mapie Wojskowego Instytutu Geograficznego. Prawdopodobnie cmentarz powstał krótko przed wybuchem drugiej wojny ¶wiatowej i pełnił funkcje grzebalne do czasu likwidacji getta w Sosnowcu. Tezę t± potwierdza zapis, jaki poczynił Natan Eliasz Szternfinkiel w wydanej w 1946 roku ksi±żce "Zagłada Żydów Sosnowca". N. Szternfinkiel - opisuj±c życie Żydów sosnowieckich w ostatnich latach przed wybuchem drugiej wojny ¶wiatowej - wzmiankuje bowiem również "cmentarz na Piaskach". Z kolei na stronie internetowej ¦l±skiego Urzędu Wojewódzkiego znajduje się wzmianka o pochówku na cmentarzu żydowskim w Milowicach trzynastu Żydów, rozstrzelanych przez nazistów w dniu 4 wrze¶nia 1939 roku. Więcej ¶wiatła na sprawę rzuca miejscowy historyk Grzegorz Onyszko, pisz±c w li¶cie skierowanym do naszego portalu: "Według dokumentów archiwalnych cmentarz powstał w 1936 roku, choć pierwsze pochówki miały się odbywać od połowy 1934 r. Gmina w tereny pod cmentarz nabyła w połowie lat dwudziestych, ale z powodów trudno¶ci finansowych i rozłamu cmentarz założono znacznie póĽniej".

Do dzi¶ na relatywnie dużej powierzchni przetrwało około dwudziestu nagrobków lub ich fragmentów, z czego tylko kilka zachowało się w stanie umożliwiaj±cym odczytanie epitafiów. Zidentyfikowane przez nas pomniki pochodz± z okresu Holocaustu. Czę¶ć z nich ma zapewne charakter symboliczny - do takich należy nagrobek Racheli Gross, zmarłej w 1943 roku w O¶więcimiu czy też macewa mężczyzny o nazwisku Zylbersztajn, zmarłego w dn. 30 czerwca 1945 r. w Terizinie (Theresienstadt). Na innej z macew widoczny jest fragment inskrypcji o tre¶ci: "[....) żona Szlomo Tarnhajma. Zginęła ¶mierci± męczeńsk±. Zamordowana przez niemieckich morderców w dniu 19 elul 1942 r. [1.IX.1942 r. ] w wieku 47 lat. Niech jej dusza zwi±zana będzie w węzeł życia wiecznego".

Jak wynika z dokumentu sporz±dzonego w 1965 roku przez Kongregację Wyznania Mojższowego w Sosnowcu, w latach sze¶ćdziesi±tych cmentarz był zniszczony, pozbawiony ogrodzenia, a od zakończenia wojny nie wykonywano żadnych prac restauracyjnych. Z zamieszczonej na stronie www.sosnowiec.info.pl wypowiedzi jednego z internautów wiadomo, że w tym okresie na terenie nekropolii znajdowało się "bardzo dużo rozwalonych pomników". Można przypuszczać, że do dewastacji cmentarza przyczynili się niektórzy wła¶ciciele pobliskich ogródków działkowych - zim± 2008 roku nasz lokalny korespondent przed wej¶ciem na jedn± z działek odnalazł macewę, służ±c± jako płyta chodnikowa.

tekst: K. Bielawski
zdjęcia: Michał Pałucki
Więcej zdjęć tego Autora znajdziesz na stronie www.myszograf.cba.pl
Polecamy też odwiedzenie stron o cmentarzach żydowskich,
zlokalizowanych przy ul. Pastewnej
oraz przy ul. Gospodarczej
Księgę Pamięci Sosnowca znajdziesz tutaj: