Cmentarz żydowski u zbiegu obecnych ulic Izbickiej i Kwitn±cej Akacji - w okresie międzywojennym przy ul. 3 Maja - został założony przez Gminę Wyznaniow± Żydowsk± w Falenicy i służył jako miejsce pochówku dla zmarłych z okolicznych miejscowo¶ci, między innymi Falenicy, Wawra i Wi±zowny. Jak wynika z protokołu Komisji Sanitarno-Technicznej z dn. 26 marca 1927 r., cmentarz powstał około 1917 roku. Do czasu jego założenia, członkowie falenickiej Gminy Żydowskiej zmuszeni byli do grzebania zmarłych w odległym o kilkana¶cie kilometrów Karczewie.

W dn. 13 stycznia 1927 r. władze ¶wieckie otrzymały od mieszkańców Rado¶ci wniosek o likwidację cmentarza. Kilka tygodni póĽniej komisja w składzie: przedstawiciela Starostwa Michała Geislera, zastępcy lekarza powiatowego dr. Maurycego Walczaka oraz pełni±cego obowi±zki architekta powiatowego inż. Stefana Netto, dokonała lustracji cmentarza. Zajmował on zalesion± działkę o powierzchni około 1 morgi, z dwóch stron graniczył z niezabudowanymi parcelami, z trzeciej z pastwiskiem; czwarty bok cmentarza stykał się z działk± należ±c± do Ludwika Grochowskiego. Była to nieruchomo¶ć istniej±ca jeszcze przed założeniem cmentarza żydowskiego, jej poprzedni wła¶ciciele wyrazili zgodę na założenie w s±siedztwie mogilnika. W tym czasie inne osiedla mieszkalne znajdowały się w znacznym oddaleniu: Rado¶ć - ok. 1 km, Zbójna Góra - 600 m, Aleksandrów - 800 m.

Po wizji lokalnej, powołuj±c się na blisko¶ć m. in. studni Grochowskich oraz przewidywany rozwój letniska Rado¶ć w kierunku wschodnim, Komisja uznała za konieczne zaprzestanie w tym miejscu kolejnych pochówków. 19 paĽdziernika 1927 r. Starostwo Powiatowe Warszawskie wydało decyzję o zamknięciu cmentarza. Postanowienie to najwyraĽniej zostało zaskarżone przez Gminę Wyznaniow± Żydowsk± w Falenicy i 27 marca 1931 r. starostwo raz jeszcze złożyło ten sam wniosek.

1 kwietnia 1931 r. gmina żydowska ponownie rozpoczęła procedurę odwoławcz±. W trzystronicowym pi¶mie Gmina wyja¶niała między innymi, że znajduj±ca się przy cmentarzu posesja jest zamieszkiwana jedynie w miesi±cach letnich, a cał± sprawę wywołał L. Grochowski w celu odpowiednio korzystnego sprzedaży jego działki. Gmina zwracała także uwagę na fakt, że w pobliżu ma powstać cmentarz miejscowej parafii rzymsko-katolickiej.

Sprawa zapewne ci±gnęła się przez kolejne lata i znalazła się swój finał prawdopodobnie dopiero na przełomie 1937 i 1938 r. Z cał± pewno¶ci± już 18 stycznia 1938 r. obiekt był zamknięty dla celów grzebalnych. W tym czasie znajdował się on w dobrym stanie, posiadał mur z cegły o długo¶ci 82 metrów, pozostałe granice nekropolii - w miejsce poprzedniego ogrodzenia z drutu kolczastego - zabezpieczono parkanem ¶cisłym z desek o wysoko¶ci 2,5 m. Na cmentarzu, w budynku o jednym pokoju z kuchni±, mieszkał dozorca Mateusz Żurawski. Klucze do furtki były w posiadaniu stróża oraz Zarz±du Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Falenicy. Pochówki okolicznych Żydów zaczęto kierować na nowozałożony cmentarz w pobliskim Aleksandrowie.

Losów cmentarza podczas II wojny ¶wiatowej oraz w okresie PRL nie udało się ustalić. Można zakładać, że ulegał on stopniowej dewastacji. Przytoczmy tu zamieszczon± na internetowym forum Gazeta.pl wypowiedĽ jednej z osób mieszkaj±cych w pobliżu cmentarza: "W latach sze¶ćdziesi±tych płyty nagrobne były na swoim miejscu, ogradzał je tajemniczy mur. W domku przedpogrzebowym mieszkała starsza pani, która opiekowała się tym miejscem. Odwiedzał j± syn, z którym miałam przyjemno¶ć rozmawiać o tamtych czasach. Smutne natomiast jest to, że macewy znikały i często trafiały jako materiał budowlany do nowobudowanych domów, taki sam los spotkał cegły z ogrodzenia". Według informacji uzyskanej od pracowników Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, kobieta wzmiankowana we wspomnieniach nie była oficjalnym dozorc± cmentarza.

Do dzi¶ na cmentarzu przetrwało kilka przewróconych i prawdopodobnie przemieszczonych macew. Czytelne epitafia zachowały się na nagrobkach:
- Estery Towy córki Izraela Icchaka, zm. 25 nisan 5678 r. (07.04.1918 r.),
- Chany Rebeki córki Józefa, zm. 4 elul 5677 r. (22.08.1917 r.),
- Jechiela Michała Teigmana, syna Szymona Lejba Kohena, zmarłego 19 aw 5684 r. (19.08.1924 r.),
- Mosze syna Icchaka Jakowa Eisenberga, zm. 14 elul 5690 r. ( 07.09.1930 r.),
- Chaima Meira Jechiela syna Józefa, zm. 5681 r. (1921 r.)
- M. Szkolnikowa, zm. 14 ijar 5687 r. (16.05.1927 r.).
Od strony ul. Izbickiej i czę¶ciowo od strony ul. Kwitn±cej Akacji widoczne s± relikty muru z czerwonej cegły.

W ostatnich latach dzięki staraniom m. in. nauczycielki Magdaleny Ładyko i uczniów Gimnazjum nr 104, Zbigniewa Nizińskiego z Fundacji "Pamięć, która trwa" oraz Urzędu Dzielnicy Wawer, cmentarz został uporz±dkowany, a dawny dom dozorcy ogrodzony siatk±. Podczas prac Krystyna Antoniak z Ogólnopolskiej Rady Konserwatorów Dzieł Sztuki przy Zwi±zku Polskich Artystów Plastyków znalazła dwie kolejne macewy, na których zachowały się dawne polichromie. Wiosn± 2010 r. oba nagrobki zostały skradzione. Pomimo powiadomienia Policji i nagło¶nienia sprawy w mediach - m. in. w Polsacie oraz na łamach Gazety Wyborczej - macew i sprawców kradzieży nie udało się odnaleĽć.

Kwestię ochrony cmentarza utrudnia złożony stan prawny działki, która czę¶ciowo znajduje się w rękach prywatnych. Obecnie trwa proces restytucji terenu na rzecz Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie.

Warto dodać, że zdjęcia przedstawiaj±ce cmentarz żydowski w Rado¶ci, wykorzystane zostały w kalendarzu Gminy Wawer. Ich autorka, dwunastoletnia Irena Sionek w dniu 29 czerwca 2008 r. otrzymała dyplom za działalno¶ć na rzecz ochrony dziedzictwa kultury żydowskiej w Polsce. Wyróżnienie to od jedenastu lat "przyznawane jest niezwykłym Polakom, polskim organizacjom oraz miastom, czyni±cym wiele dla odkrywania prawdy o przeszło¶ci i budowania lepszej przyszło¶ci".

tekst: K. Bielawski
współpraca: Wojciech Tworek
Kliknij tu, by zobaczyć położenie cmentarza na mapie satelitarnej