Dość niespodziewanie pojawiła się szansa wzięcia urlopu w piątek. Grzechem było nie skorzystać. Zwłaszcza, że w Wirtualnym Sztetlu pojawiła się informacja o odnalezieniu w Mogielnicy macewy z zachowaną polichromią. Musiałem to zobaczyć. Planując na szybko wyjazd jako punkt najważniejszy wpisałem kirkut w Mogielnicy. Dopiero na tym „szkielecie” planu przejazdu budowałem dalsze plany. Najkrótsza droga do Mogielnicy biegnie przez jedną miejscowość w której cmentarza żydowskiego nie oglądałem – Głowaczów. Z Mogielnicy chciałem pojechać do Przysuchy gdzie też jeszcze nie widziałem kirkutu. Dalej Przytyk, Radom i do domu. Dawno nie jeździłem tymi drogami. A częścią z nich nawet nigdy nie jeździłem. Przeglądając mapy odnalazłem jeszcze jeden cmentarz żydowski w pobliżu planowanej drogi przejazdu. W Drzewicy. Udało mi się go chyba prawidłowo zlokalizować. Przy samej drodze, którą musiałbym przejeżdżać. W sumie trasa była całkiem długa. Nawet chyba za długa na te krótkie dni. Ale najważniejsza pozostawała Mogielnica. Prognozy pogody wskazywały dokuczliwy wiatr wiejący na wschód i pokaźne opady deszczu po południu przy jednoczesnym ochłodzeniu. Biorąc pod uwagę deszcz musiałem tylko zdecydować, czy chcę jechać szybko, czy spokojnie. Przy spokojnej jeździe wziąłbym pelerynę ale nie byłem pewien czy wiatr nie będzie za silny na taki strój. Ostatecznie uznałem, że najwyżej zmoknę. Zapakowałem tylko do sakwy parasol by móc robić zdjęcia i podczas deszczu.

Krótkie dni mają wiele wad. Jedną z nich jest to, że będąc przyzwyczajonym już do długiej jazdy nie wracam z trasy odpowiednio zmęczony. W mijającym tygodniu już we wtorek mnie nosiło. Wyskoczyłem więc tego dnia na szybki wypad który miał liczyć sobie 60 km. Do Opola Lubelskiego i z powrotem. W Opolu Lubelskim jest cmentarz, o którym sądziłem, że jest cmentarzem prawosławnym, może garnizonowym. Ostatnio pojawiła się informacja o tym, że jest to cmentarz wojenny z I wojny światowej. To stawiałoby go w jednym rzędzie z prawosławnym cmentarzem garnizonowym w Dęblinie. Tylko tam najwyraźniej czeka się aż wszystkie pozostałości cmentarza znikną z powierzchni ziemi i dopiero wtedy się go upamiętni. W Opolu prace trwają. Nie wiem jak będzie wyglądał i chętnie poczekam. Ale wracając do wtorkowego przejazdu… Przejechałem 90 km. Coś źle policzyłem. Pojechałem też innymi drogami niż sobie zaplanowałem. A że było to na szybko to i zmęczyłem się szybko. Nie tak mocno jednak by w piątek nie móc jechać.

Wystartowałem zaraz po piątej rano. Może nie tak zaraz. 20 minut po. Jeszcze było ciemno. Jeszcze było zimno. Jeszcze tak bardzo nie przeszkadzał wiatr. Wschód słońca za chmurami mogłem obserwować już z pewnego oddalenia od Puław.

Przemknąłem przez Gniewoszów i zbliżałem się do drogi krajowej 48. Łączy się ona z moją trasą w Słowikach. I od Słowików miałem nią jechać aż do Białobrzegów. Na szczęście jest chyba mniej ruchliwa niż droga z Kozienic do Pionek. Ma też lepszą nawierzchnię (od Kozienic, do Kozienic jest fatalna). Zanim jednak wjechałem na tą trasę przejeżdżałem obok 3 cmentarzy wojennych z I wojny światowej. Cmentarz w Słowikach przeszedł metamorfozę. Wycięto krzaki rosnące na terenie cmentarza i od strony drogi. Teraz jest widoczny i wyraźnie widać jak duży teren zajmuje.

Ten widok skłonił mnie do wjechania w las w pobliżu Chinowa za Kozienicami. Już kiedyś go schodziłem szukając cmentarza wojennego. Zaznaczony jest nie tylko na mapach WIG ale i na nowych mapach turystycznych. Jednak póki co istnieje tylko na papierze. W lesie nie można go zlokalizować. Inna gmina i inne podejście do zagadnienia opieki nad zabytkowymi cmentarzami.

W Brzózie, przed Głowaczowem zatrzymałem się na moment przy figurze świętego Jana Nepomucena.

A w Głowaczowie zjechałem z głównej drogi w stronę Bobrownik. Za ostatnimi zabudowaniami, w lesie znajduje się cmentarz żydowski. Był ogrodzony. Podobno w 1993 roku. Większość ogrodzenia rozkradziono. Nie ma tam pomników nagrobnych. Teren był też chyba zaorany i posadzono na nim sosny. Zostały fragmenty dawnego betonowego ogrodzenia. Płot pozostawiono od strony Głowaczowa.

Oczywiście na temat nagrobków nikt nic nie wie. Ale nawet jakby wiedział to czy nie byłoby tak jak w Józefowie nad Wisłą, gdzie ostatni nagrobek parę lat temu rozbito lub skradziono? Aż się odechciewa cokolwiek robić przy takim podejściu ludzi do przeszłości swoich miejsc zamieszkania. Ale w Mogielnicy coś robią. Tylko ja w tym momencie jeszcze byłem w Głowaczowie. Jadąc dalej znalazłem się wkrótce w Białobrzegach. Tu przejeżdżałem przez most na Pilicy który pamiętam jeszcze wybrukowany kostką bazaltową. Teraz wyasfaltowany jest tylko mostem lokalnym. Białobrzegi obecnie są omijane obwodnicą. Całe centrum jest zastawione samochodami. Ruch rowerów ma przebiegać po ścieżce rowerowej ale trzeba uważać na pieszych.

Jazda wzdłuż Pilicy to oglądanie wielu pięknych krajobrazów. Choćby takich.

Tak jest tam ładnie że się zgubiłem. Miałem zakręcić z głównej drogi w stronę Mogielnicy ale ten rozjazd gdzieś mi umknął. Zauważyłem to gdy wjechałem do wsi której nazwę widziałem po raz pierwszy. Nie znałem jej. Zagubiony, szukając jakiejś drogi, którą mógłbym pojechać do Mogielnicy, wypatrzyłem przez krzaki pałac za stawem. Miejscowość nazywa się Świdno i na pewno nie miało mnie tu być.

Nie chcę się tłumaczyć dlaczego nie poszedłem tam by pałac obejrzeć z bliska. Ale już byłem zmęczony i wciąż nie wiedziałem którędy mam pojechać do Mogielnicy. Objechałem pałac wzdłuż płotu. Było tam parę dziur, których przejście z rowerem byłoby trudne. Zostawienie roweru nie wchodziło w grę z powodu towarzystwa tam się kręcącego. Z drugiej strony pałacu jest droga w stronę Mogielnicy ale szybko staje się droga gruntową i nie miałem pewności że pozwoli mi dojechać na miejsce. Zrobiłem więc tylko jeszcze jedno zdjęcie będąc pod obserwacją „grupy konsumenckiej” zebranej pod sklepem (na jego tyłach też są dziury w ogrodzeniu).

Po powrocie go głównej szosy pojechałem nieco dalej drogą na zachód i odnalazłem drogowskaz wskazujący Mogielnicę. Pałac już nie był ważny. Teraz najważniejsze było dojechanie do kolorowej macewy.

Na miejscu odnalezienie cmentarza nie sprawiło mi wielkich trudności. Przygotowując się do tego wyjazdu tyle razy oglądałem plan miasta, że trafić mogłem „z biegu”. Mimo tego gdy zatrzymałem się przy drodze wchodzącej do lasu zapytałem jeszcze przechodzącą w pobliżu nastolatkę czy to jest właściwa droga. Potwierdziła. Dalej więc już bez zastanowienia pojechałem i poszedłem gdy jechać się już nie dawało. Popełniłem jednak pewien błąd. Nie poszukałem wydeptanej ścieżki tylko ruszyłem na przełaj. Poza tym, że w ten sposób zobaczyłem wiele ułamanych przy ziemi resztek macew nabyłem parę pamiątek dzięki rosnącym tu malinom lub jeżynom. Ale doszedłem do poszukiwanej macewy. I to było najważniejsze.

Opuszczając teren cmentarza sprawdziłem czas. Była trzynasta. Lać mogło już od szesnastej. Chyba jedyne co mogłem zrobić to wrócić najkrótszą drogą do Puław. Jechałbym krócej niż w stronę przeciwną. Tym razem wiatr by mnie popychał. Rozpocząłem więc wyścig z czasem uciekając przed deszczem. Już wcześniej parokrotnie deszcz kropił. Jezdnia i ja zaraz wysychaliśmy. Te deszczyki były ciepłe. Nie miałem ochoty na zimny prysznic. Z wiatrem jeździ się całkiem szybko. Rozwijałem prędkości w granicach 25-28 km/h. Ale i tak musiałem co jakiś czas się zatrzymywać. Choćby po to by się napić. Może gorąco nie było jednak się pociłem.

Pod Kozienicami drogę zajechał mi ciągnik rolniczy ciągnący snopowiązałkę. Trudno było go wyprzedzić. On wyprzedzał mnie w Kozienicach gdy znów się na chwilę zatrzymałem. Ale gdy za Kozienicami znów go zobaczyłem na drodze już się zdziwiłem. To już było chyba ponad 10 km jak jechał tą drogą. Ludzie mają tak daleko od siebie pola? Na szczęście tym razem wyprzedzałem go jadąc ścieżką rowerową więc nie przeszkadzały mi samochody jadące z naprzeciwka. Od około godziny było ciemno. Za ciemno na dzień. W Wysokim Kole znów na moment się zatrzymałem i usłyszałem nad głową niepokojące odgłosy. Łomot gdzieś nad chmurami. Zaraz też zerwał się wyjątkowo silny wiatr. Nie pozostawało mi chyba nic innego jak czym prędzej gnać do Puław. Brakowało mi jeszcze około 12 km. Deszcz który zaraz zaczął padać nie był szczególnie ulewny ale zimny. I już tak szybko nie schłem. Nie trwało to długo. A w Puławach chyba wcale nie padało. Szkoda, że nie dojechałem wszędzie gdzie dojechać chciałem ale byłem w Mogielnicy. Obserwując nad Wisłą szarpane wiatrem wierzby przypomniałem sobie o pewnej rozmowie. Ktoś mi kiedyś tłumaczył dlaczego tyle wierzb jest w pobliżu rzek. To podobno nawet nie wynika z wymagań tych drzew. To ma być podobno głównie zasługa ludzi, którzy je niemal masowo sadzili. Wiąże się to w pewien sposób z  nieco żartobliwie przeze mnie opisanym zagadnieniem budowy dróg. Zwolnienie od szarwarku mogli uzyskać ludzie dostarczający materiał do umacniania brzegów rzek (faszyna). I z tej formy zwolnienia chętnie korzystano. W tym celu należało posiadać jednak źródło faszyny, a były nim wierzby. Kesawk na forum http://eksploratorzy.com.pl napisał też, że wierzby były źródłem opału na terenach pozbawionych lasów. Akurat w okolicach Puław lasów nie brakuje, a wierzb jest całe mnóstwo. Ale w ten sposób tłumaczył zwyczaj ogławiania wierzb, który do dziś jest podtrzymywany. Tak więc człowiek ukształtował krajobraz z wierzbami oraz wpłynął na wygląd tych drzew porastających nadbrzeżne pola, łąki i pobocza dróg. Jak napisał kiedyś pewien literat serbski: Nie rozumiem wierzby płaczącej. A czy innym drzewom jest łatwiej? Tylko to nie ta wierzba. Najliczniejsze są wierzby iwy. Może jednak tylko w Polsce? Może ich występowanie związane jest z terenem na którym najdłużej funkcjonował szarwark? Czy może być tak, że to prawo miało wpływ na obecny krajobraz?

=-=-=-=-=
Powered by Blogilo

Inspiracją dla tego wyjazdu były prowadzone od paru tygodni krótkie rozmowy. Po moim wpisie na forum odezwała się osoba zainteresowana odwiedzeniem Cycowa, który zna tylko z opowieści nieżyjącego już ojca. Pamięć bywa zwodnicza. A jeszcze przekazana komuś kto nie może jej porównać ze stanem rzeczywistym jedynie w formie opowiadania… W grę wchodził przejazd jedną ulicą Cycowa. I to ulicą która z innych jeszcze względów mnie interesowała. Poprzednio nie dojechałem w okolice kościoła ewangelickiego i dalej, w okolice w których jest/był cmentarz żydowski. Z Cycowa miałem zamiar udać się w Lasy Parczewskie by odnaleźć pomnik postawiony w pobliżu tzw „Bazaru” – miejsca schronienia Żydów podczas wojny. Nie wiem dokładnie w którym to miejscu. Jedynie na mapach mogę odnaleźć bagno obok którego obóz ten się znajdował. Chciałem jeśli nie odnaleźć to przynajmniej zobaczyć w jakich okolicach muszę szukać.

Upalny koniec kwietnia. Temperatury letnie, a przecież to wciąż jeszcze wiosna. Słońce też pali jak latem. Już podczas poprzedniego wyjazdu spaliłem sobie ręce do czerwoności. Już widocznie nadszedł czas na ubrania z długim rękawem. Liczyłem na trochę cienia. Stare drzewa jeszcze nie mają liści ale najwięcej jest tych młodych, które śpieszą się z zazielenieniem. Wyjeżdżając około szóstej rano jeszcze mogłem liczyć na cień. Ścieżka rowerowa prowadząca w stronę Końskowoli taką nadzieję dawała.

Jeszcze powoli się rozkręcałem. Wiadomo, że na rowerze po rozpędzeniu aż chce się utrzymać tą dużą prędkość. A jadąc do Końskowoli można się rozpędzić. Jednak już będąc na miejscu chciałem koniecznie zrobić zdjęcia temu co wydaje mi się wręcz rażącym kontrastem. Stare, sypiące się domy z reklamami.

Nie wiem jaka jest siła oddziaływania tych reklam na potencjalnych klientów reklamodawców. Ja bardzie zwróciłem uwagę na stan budynków znacznie gorszy niż tych reklam. Jest to dla mnie forma kontrastu i bardzo wyraźna. Może jednak nie wszyscy tak patrzą? W reklamie przecież chodzi o treść, a forma ma przyciągać uwagę. Kontekst w jakim reklamę umieszczono może mieć mniejsze znaczenie… Do Kurowa pojechałem przez Chrząchów. Konsekwentnie unikam drogi najkrótszej – zbyt wiele już tam miałem niebezpiecznych zdarzeń. Ruch jest tam coraz większy, jest więc coraz gorzej. A w Kurowie, w którym dawno nie byłem, zmasakrowano skwer. Teraz jest to plac defilad. Idzie nowe… Zdjęcia nie zrobiłem. Koszmarek.

Podobno to samo robią w Markuszowie. Jednak tam zbyt zajęła mnie sytuacja na drodze bym się rozglądał. W Garbowie znowu nie zrobiłem zdjęcia odnowionemu spichlerzowi. I zaraz za Garbowem zjechałem na spokojniejszą drogę: Niemce, Jawidz. Do Jawidza jazda w cieniu. Już zrobiło się ciepło i różnica była odczuwalna. Zanim dojechałem do Spiczyna… Kumari – nie intrygowało Cię jaka figura znajduje się w kapliczce przy drodze wylotowej z Zawieprzyc? Co prawda kapliczka jest zamknięta ale zauważyłem, że w okienkach po bokach brakuje szyb.

Właściwie to spodziewałem się, że w tej kapliczce będzie figura św. Jana Nepomucena. Ale tyle ich poginęło w ostatnich latach, że pewien tego nie byłem.

Przede wszystkim podczas jazdy miałem piękne okoliczności przyrody. Wiosna wygoniła trawożerców na pola.

Coś się wreszcie ruszyło. Bociany w gniazdach i na niebie. Bizony na łąkach. Jaskółki na drutach. O właśnie. Już są jaskółki. Na razie lekko zdezorientowane. Jedzenia mało jeszcze lata. Może jednak uda im się doczekać.

Chcąc dojechać do Cycowa drogą najkrótszą i jednocześnie o małym ruchu samochodów wypadło mi przejeżdżać obok kopalni. Nie jest tam najładniej. Hałda jest może atrakcją ale to tylko nowe zastosowanie dla śmieci wydobywanych razem z węglem.

W tych okolicach o cień było trudno. Szkoda. Słońce już zaczynało zabijać na raty. Do Cycowa już niedaleko. Można nawet nie zauważyć, że to już. Wjechałem w ulicę Kościelną. Przy starym kościele są tylko nowe murowane budynki. Brakuje drewnianego budynku ze wspomnień.

Tam gdzie kończy się asfalt jest kilka starych budynków. Mnie interesował jeden – kościół ewangelicki. W Cycowie przed II wojną światową drugą po Żydach społecznością była społeczność kolonistów niemieckich. Miałem szukać też cmentarza ewangelików ale zdaje się, że już tam byłem. Wiele wskazuje na to, że jest to ten sam cmentarz, który jest dziś znany jako cmentarz wojenny. Nie wiem jaki był stosunek kolonistów do nazistów gdy rozpoczęła się okupacja. W większości na pewno było poparcie ale to naziści zlikwidowali gminę ewangelicką. Totalitaryzm zagarniał ciała i dusze.

Nad wejściem resztki napisu. Drzwi zamknięte na kłódkę.

Świątynia znajduje się blisko końca zabudowy. Za nią widoczne są już łąki. Od czasu do czasu odzywały się bażanty i paw z pobliskiego podwórka.

Pojechałem i na łąki. Wiedziałem mniej więcej gdzie mam szukać cmentarza żydowskiego. Ale tylko mniej więcej. Od czasów międzywojennych wiele się tu zmieniło. Pojawiły się zagajniki. Czy teraz na terenie cmentarza rosną drzewa?

Czy może jest to teraz pole uprawne?

Nie zgadnę. Ale łąki wiosną aż proszą by tu zostać.

Z Cycowa ruszyłem w stronę Sosnowicy. Dokładniej, chciałem dojechać do Białki i tam odszukać drogę leśną w pobliżu której mógłbym odnaleźć pomnik postawiony w pobliżu „Bazaru”. Mijałem po drodze wielu zmęczonych słońcem ludzi i błądzące samochody. Dwukrotnie udzielałem informacji takim zagubionym kierowcom. Wszyscy mieli jeden cel – dotrzeć nad jezioro. A na pojezierzu jest ich wiele – jest w czym wybierać.

Gdy wjechałem do Białki zauważyłem niby to samo co wcześniej w Starym Uścimowie – brak ludzi. Ale tu było to znacznie mocniej odczuwalne. Przez pół wsi przejechałem nie widząc żadnego ruchu. Słońce zatrzymało czas i zabiło wszystko co żyło. Po przejechaniu przez całą wieś i minięciu stawu zakręciłem w wąską, zniszczoną drogę asfaltową biegnącą w głąb lasów. Przy niej miałem szukać pomników. Na niej mogłem znaleźć cień. Ale nie tylko. Znalazłem tam też już po około 1 kilometrze jazdy grupę rowerową. Składała się z dwóch osób i 6 rowerów. Na wszystkich sakwy. Też chyba ukrywali się tu przed słońcem. Ja wciąż rozglądałem się za jakimiś znakami. Znakami szlaku rowerowego. Znakami wskazującymi na pomniki. Może przegapiłem ten którego szukałem? Nie wiem. Po około 4 km dojechałem do pomnika partyzantów. Jak mi się zdaje jest on dalej od Białki niż poszukiwany pomnik.

Jadąc gruntową drogą obok pomnika po około 1800 m odnaleźć można groby partyzantów oraz walące się już ziemianki. Pewnie rekonstrukcje. Ale daje to jakieś wyobrażenie o warunkach w jakich ludzie żyli w lasach.

„Bazaru” nie odnalazłem. I wcale nie pociesza mnie to, że Niemcy szukając go przeczesywali las dwukrotnie. Musieli być pewnie lokalizacji. Ja pewności nie miałem. Ale jeszcze będę próbować. Wiem już jak wygląda droga. Tylko jeszcze musiałem zobaczyć gdzie ona się kończy. Być może od drugiej strony będzie bliżej? I tu trochę się zaplątałem. Wg map nie powinienem jechać do Ochoży. A jednak tam dojechałem. Osada w środku lasu. Z jedną drogą dojazdową. Fajnie ale żeby stąd wyjechać musiałem wracać tą drogą którą tu dojechałem. odnalazłem czerwony szlak rowerowy i znów jechałem wąską asfaltową drogą. Już nawet nie patrzyłem na licznik. Pod koniec natknąłem się na duże skupisko rowerów i ich jeźdźców. Prawdopodobnie z Parczewa. Wielu wyglądało tak jakby tego dnia woleli być w domu. Zmęczenie. To ten upał. Być może gonili resztę wycieczki? Przejechałem mimo czując, że już kończy się droga nieznana i zaraz będę na asfalcie znanym mi od lat. Rzeczywiście zaraz byłe na drodze Parczew – Ostrów Lubelski. A skoro jest droga znana to… trzeba poszukać jakiejś nieznanej i poznać. Chyba mi się po tej jeździe przez lasy spodobało poszukiwanie, gubienie, odnajdywanie. Odbiłem w stronę Gródka Szlacheckiego. I zaraz na początku sięgnąłem po aparat. Na kopcu obok drogi w miejscu podmokłym znajduje się kapliczka, a w niej raczej nie nowa figura. Kapliczka też nie wygląda na nową.

Ale na zdjęciu nie widać „okoliczności przyrody”. Z nimi znów nie widać figury.

A w tle słychać żaby… Wiosna. Choć jak lato.

Gródek wygląda jak miejscowość letniskowa. Brakuje tu jednak jeziora. Może dlatego nie ma tu szlaków turystycznych. Miejsce na uboczu. Równie zapomniana wydała mi się Brzeźnica Książęca. Jechałem tędy do Niedźwiady. I było jakoś dziwnie. Po pierwsze z daleka zobaczyłem wieże kościoła. Zdawał się stary, drewniany… Z bliska jest to całkiem nowa świątynia ceglana. Następnie przejeżdżałem przez kanał. Na mostku jest stara kapliczka w której jest nowa figura Matki Boskiej. A obok nowa, oszklona kapliczka z nową figurką Jana Nepomucena. Tradycja i nowoczesność tu się przemieszały.

Dalsza jazda byłaby nudna (zmęczony już byłem słońcem) gdybym sobie jakoś jej nie urozmaicił. Zrobiłem sobie eksperymentalny koktajl. Zmieszałem kolę z sokiem winogronowym. Nie zdziwiłbym się gdyby ta mieszanka przyjęła formę stałą (dość lepką). Tymczasem nadal był to płyn i w smaku nawet mniej słodki niż każdy z tych napojów z osobna. Tylko usta zaczęły się kleić. Jak mi się zdaje to co później się działo miało raczej związek z lekkim ochłodzeniem niż z tym cukrem ale kto wie? Przez kilkadziesiąt kilometrów jechałem jak na wyścigach. Czułem, że energii mam w bród. Za to płyny wychodziły ze mnie całą skórą. Zdecydowanie mieszanka była za słodka i zbyt sucha. Ale dotarłem jeszcze przed zachodem słońca do kumpla na ognisko. Tak przynajmniej miało być, bo gdy zajechałem kumpla jeszcze nie było, a ogniska tym bardziej. Jak już towarzystwo się zeszło i ogień zapłonął odjechałem do Puław. Do wymarzonej kąpieli w wannie.

Jadąc na rowerze zawsze warto się porozglądać. Tak i się przynajmniej zdaje, że warto. Już pomijając piękne widoki i scenki rodzajowe można zobaczyć coś o czym nie miało się wcześniej zielonego pojęcia. Np jest sobie linia kolejowa biegnąca do Łukowa. W Stoczku przy niej stoi wieża ciśnień. Na mapach przedwojennych jej nie ma i utrudnia to odszukanie tamtejszego cmentarza żydowskiego. Ta sama linia przebiega pod wiaduktem na drodze do Parysowa. Przez tą linię trzeba przejechać by dotrzeć do cmentarza żydowskiego w Parysowie. A linia powstała w latach pięćdziesiątych i od paru lat dogorywa. Nie interesowałbym się tym pewnie gdybym ograniczył się do rzucenia okiem na wieżę ciśnień w Stoczku. Teraz jadąc do Borowia zauważyłem mały budynek przykryty zamarłą na zimę roślinnością. Ciekawość pchnęła mnie w boczną drogę. Co to jest?

A jest to ubikacja. Tylko chyba kolejowa. Stoi bowiem przy przystanku w miejscowości Chromin. Obok niej jest jeszcze jeden budynek. Zamknięty na kłódki, a jego okna są zabite dechami.

Po takiej dawce kolejowych klimatów musiałem poszukać jakichś informacji o samej linii kolejowej. Szczęśliwie już poświęcono jej stronę internetową. Jej adres to http://www.s-l.cal.pl. A ja po pobycie na peronie znów wsiadłem na rower. Przede mną było kilka kilometrów do Borowia. Tam interesowały mnie dziś kościół i dworek.

Brama kościelna w Borowiu jest starsza od kościoła. Przez nią wchodzono do starego kościoła drewnianego. Nie zmieniono jej w XVIII wieku gdy budowano kościół. Byłem jednak zaskoczony gdy wjeżdżając do Borowia zobaczyłem kościół ceglany udający świątynie romańskie. Widocznie bardziej się opłacało wybudować nową świątynię niż remontować starą. Ale to ta stara ma coś w sobie co sprawia, że warto dla niej się zatrzymać i do niej podejść.

Nad wejściem do świątyni zachowały się resztki polichromii. Miały stanowić tło dla ukrzyżowanego Chrystusa. Przedstawiają pejzaż z palmami i innymi drzewami zielonymi. Nie przypominam sobie bym takie polichromie widywał często. Szkoda, że i ona wraz z całą świątynią się sypie. Odłazi farba. Miejscami i tynk. Nie wiem czy wewnątrz zachowano wyposażenie. Zdaje się, że kościół nie jest użytkowany.

Dworek w Borowiu zajmuje obecnie Urząd Gminy i kilka innych instytucji. Jego remont przeprowadzono chyba kilka lat temu. W internecie można odnaleźć zdjęcia na których wygląda lepiej niż w dniu mojej wizyty.

Przy dworku i przy kościele znajdują się tablice informacyjne na których przedstawiono mapę powiatu garwolińskiego z zaznaczonymi szlakami i atrakcjami turystycznymi. Tu upewniłem się, że droga do Parysowa nie musi biec głównymi trasami. Wystarczyło bym trzymał się zielonego szlaku rowerowego i w drodze do Parysowa przejeżdżałbym obok cmentarza żydowskiego. Proste. W teorii. W praktyce proste wcale nie było. W Borowiu znaków zielonego szlaku nie widziałem. Trasa miała biec przez miejscowość Słup. Tam też nie widziałem znaków szlaku rowerowego. Szukając ich dojechałem do końca miejscowości i zarazem drogi do Parysowa. Pozostało mi przejechać przez Parysów do Starowoli i tam skierować się na drogi gruntowe od strony wsi Słup. W samym Parysowie już sądziłem, że będzie łatwiej – tu już zielony szlak był oznakowany.

Już podczas poprzedniego przejazdu przez Parysów zwróciłem uwagę na budynek przy bocznej drodze, kilkanaście metrów od rynku. Wydawało mi się bardzo prawdopodobne, że jest to budynek dawnej synagogi. Wtedy jednak nie zauważyłem, że jest to zarazem droga do Starowoli, czyli także droga na cmentarz żydowski. Wydawało mi się jednak, że w dawnej synagodze jest Dom Kultury. Teraz zobaczyłem tylko tabliczkę z informacją, że w budynku mieści się biblioteka. Jeszcze podczas tego przejazdu zdjęć nie robiłem. I tak będę tą samą drogą wracać.

Przy drodze do Starowoli zatrzymałem się obok figury św. Jana Nepomucena. Figura wygląda na nową. Na pewno jest dużo młodsza od kapliczki.

Za tablicą informującą o końcu Parysowa już nie było znaków zielonego szlaku. Zniknęły. Ale sam szlak jest. Musiałem poszukać. Nie chciałem na miejscu nikogo pytać o drogę ponieważ nie wiem jaki jest stosunek mieszkańców tej wsi do ludzi zainteresowanych tym tematem. Może być nawet wrogi. Dlatego najpierw przejechałem do końca asfaltowej bocznej drogi szukając znaków – bez powodzenia. Dojechałem też do torów kolejowych ale nie odnalazłem po drodze widzianego na zdjęciach wcześniej wzniesienia i betonowego ogrodzenia. Najwyraźniej nie była to ta droga. Wracając chciałem sprawdzić gruntowe drogi odchodzące od tej asfaltowej. W zasadzie jest tam tylko jedna taka droga wyraźnie często używana. Piaszczysta. Znów zamierzałem dojechać do torów kolejowych. Ale nie musiałem. To była droga właściwa i przed przejazdem kolejowym odnalazłem poszukiwany cmentarz.

Nie ma tu ani jednej macewy. Ale to nie znaczy, że tak jak w Stoczku Łukowskim zniknęły bez śladu. Odnaleziono część ze stel nagrobnych w ścianach zabudowań gospodarczych w pobliskiej wsi. Tej zimy był o tym emitowany film. Przedstawiciele gminy mówili że planowane jest rozebranie tych zabudowań i odzyskanie macew. Właściciele starych budynków mają mieć wybudowane jako rekompensatę nowe budynki. Część z nich już takie gospodarstwa kupiła inni może odziedziczyli. Teren cmentarza wykorzystywany był jako źródło piachu. Zabierano go stąd wraz z kośćmi pochowanych na cmentarzu ludzi. Właśnie po to by ten proceder ukrócić poukładano tu głazy i wykonano betonowe ogrodzenie. No i właśnie dlatego, że przez to wszystko Parysów stał się znany wolałem nie pytać na miejscu o drogę na cmentarz. A będąc już na miejscu rozejrzałem się za znakami szlaku rowerowego. Bo odnalazłem jeden na drzewie. Ale widoczny tylko dla jadących od strony Parysowa. Od strony Słupa wyglądał tak:

Dość skutecznie znaki poniszczono. Wracając zauważyłem że od tej strony jest jeszcze jeden na drzewie zachowany bliżej samego Parysowa. Przejazd pomiędzy Parysowem i Słupem jest więc możliwy tylko na pamięć. Nie można kierować się znakami gdyż te poznikały. To nie jest jakaś szczególna przypadłość tego szlaku. Zniszczone znaki już nie raz powodowały, że się gubiłem. Także na paśmie Łysicy w świętokrzyskim. Ale znaki zachowane wyglądają na nowe. Tak jakby ktoś niszczył je zaraz po namalowaniu. Od cmentarza do Parysowa już można dojechać kierując się znakami. Ale najpierw trzeba dotrzeć do cmentarza.

Wracając zaczepiłem młodych ludzi i zapytałem o bibliotekę, tzn. zapytałem czy to była synagoga. Potwierdzili więc już dalej nie szukałem tylko zrobiłem kilka zdjęć biblioteki. Nie wiem czy rzeczywiście wejście było z tej strony. Jakoś nie pasują mi drzwi w dłuższej ścianie. Ale i tak ten budynek wygląda o niebo lepiej niż synagogi w Ożarowie czy Rykach.

Teraz chciałem jeszcze dojechać w jedno miejsce. W pobliżu Parysowa, w Kozłowie znajduje się dawne grodzisko. Żadna rewelacja. Coś w rodzaju kopca Kraka czy innego Kościuszki tylko znacznie starsze i ze śladami osadnictwa wczesnośredniowiecznego. Nie spodziewałem się, że kopiec będzie w tak dobrym stanie. Sądziłem, że jak jest tak stary to trochę osiadł i się rozjechał na boki. Niemal całkowicie jest otoczony przez wodę.

Wszedłem na szczyt. Zobaczyłem tylko ślady ogniska. Nie było stare. Mogłem rozpocząć powrót do Puław. Na liczniku było już ponad 110 km. Liczyłem po cichu na to, że tym razem wiatr będzie mi sprzyjał. W sprawie wiatru jednak się przeliczyłem. Tyle tylko, że wiało znacznie słabiej niż rano. Wracając do Parysowa natknąłem się na znak, który wprawił mnie w bardzo dobry humor.

Ponieważ był to pierwszy dalszy wyjazd na pedałach SPD cały czas analizowałem co one zmieniły. Odkryłem jedną jeszcze właściwość o której nigdzie nie czytałem. Bo nie tylko podjazdy pokonuje się z tym systemem łatwiej. Łatwiej także jedzie się pod wiatr. Niby to samo – utrudnieni przy jeździe przed siebie ale jakoś na to nie wpadłem wcześniej.

Lany poniedziałek jest dniem świątecznym. Dlatego większość sklepów jest pozamykana. A mi właśnie w Prysowie skończyły się papierosy. Wszystko zamknięte. Stwierdziłem, że bez problemu dojadę do Miastkowa Kościelnego i tam na stacji benzynowej zaopatrzę się w przerywniki (paląc nie jadę – szkoda rękawiczek ). Ale w Miastkowie wszystko było pozamykane. I chyba w jego najbliższej okolicy też ponieważ w Zwoli Poduchownej widziałem młodzieńca pchającego skuter. Właściwie to nie wiem czy skończyło mu się paliwo. Ale nie dłubał tylko pchał. A ja wyprzedziłem go i zatrzymałem się przy drewnianym kościele.

Robiąc zdjęcia dałem się wyprzedzić „skuterzyście” i zaraz znowu go wyprzedzałem. Rower chyba łatwiej się pcha. Kiedyś pchałem ponad 60 km. Jakoś to przeżyłem. Może boleśnie ale przeżyłem. Pełen współczucia dla ofiar braku benzyny i jej wysokich cen ruszyłem dalej. Za to moje współczucie zaraz spotkała mnie kara. Ale dopiero za Żelechowem. W Żelechowie stacja benzynowa którą mijałem też była zamknięta. Nie wiedziałem, że jest tam jeszcze jedna. Ale nie przeleciałem szybko przez Żelechów by dalej szukać papierosów. W pobliżu kościoła wypatrzyłem figurkę św. Jana Nepomucena. Tak jak w Parysowie – nowa. Ale kapliczka stara.

Trochę się spieszyłem. Już nawet nie dlatego, że nie lubię jeździć w nocy. Na noc przewidywano mróz, a ja taki nieprzygotowany. Byłem pewien, że zmarznę. Nawet jeśli będzie cieplej niż było rano to po takiej trasie zimno odczuwa się bardziej. Może z powodu zmęczenie, mokrych od potu ubrań i powoli, niezauważalnie postępującego wychłodzenia organizmu. Trochę się tego obawiałem. Ale jeszcze zanim zaczęło się robić zauważalnie zimno spotkałem na swojej drodze radosnego idiotę. Kierowca samochodu jadące w przeciwną niż ja stronę wjechał na mój pas ruchu i nie zwalniając przez otwarte okno czymś we mnie chlusnął. Nie miałem na sobie ciuchów wodoodpornych. Pewnie nie słyszał tej wiązanki jaką za nim posłałem. Zawsze później wstydzę się, że tak źle ludziom życzę. Humor poprawił mi się już po paru kilometrach – w Kłoczewie była czynna stacja benzynowa. A już myślałem, że pozostały mi tylko Ryki. A swoją drogą w Rykach spodziewałem się dużej liczby samochodów jadących w stronę Warszawy. I nie rzeczywiście było ich dużo. Ich ruch spowalniały światła na skrzyżowaniu. Rząd samochodów powoli się przesuwał a ja wypatrywałem gdzie on się zaczyna. Nie zobaczyłam. Z głównej drogi zjechałem około kilometra od skrzyżowania w Moszczance i wciąż widziałem nieprzerwany sznur samochodów.

I robiło się zimno. Coraz zimniej. Po przejechaniu przez Bobrowniki już czułem wyraźnie jak marzną mi dłonie i stopy. Także z powodu kierunku wiatru. Krótkie postoje pozwalały się jeszcze chwilowo rozgrzać. Ale na krótko. Na chwilę rozgrzało mnie też spotkanie z dzikiem ale to on uciekł przerażony. Odliczałem kilometry do przejechania i jechałem mimo rosnącej wciąż chęci zatrzymania się na dłużej (irracjonalne zupełnie ale tak mnie naszło by się choć na chwilę położyć). Spomiędzy samochodów stojących przy budynkach stacji kolejowej Puławy Azoty wybiegł spory kudłaty pies i zaczął biec przede mną przez las cały czas w cieniu poza obszarem przeze mnie oświetlanym. Nie wiem w którym momencie zniknął. Ale usłyszałem z pewnego oddalenia szczekanie. Jakieś dziwne. Uznałem że to nie może być pies. Nawet zastanawiałem się czy przypadkiem w nocy także lisy nie są czarne. Jednak następnego dnia widziano na terenie Zakładów Azotowych długowłosego owczarka alzackiego. To mi przypomniało że szczekanie mogło być psie – tak szczekają bardzo młode psy. Szkoda mi się go zrobiło choć to jeszcze nie jest czas wyrzucania psów z domów przed wyjazdem wakacyjnym. Jeszcze jest trochę czasu do wakacji. A ja przejechałem na nowych pedałach po raz pierwszy ponad 200km na raz. Czas na dłuższe trasy. Może w najbliższy weekend? Zobaczymy.