Cmentarz gminy żydowskiej w Rajgrodzie znajduje się ok. 2,2 km od centrum miejscowo¶ci, pomiędzy ul. Okoniówek a Jeziorem ¦lepym. Jego lokalizację zaznaczono na przedwojennej wojskowej mapie okolic Rajgrodu.

Cmentarz istniał na pewno już w 1719 r., z tego czasu zachowały się archiwalne dokumenty dotycz±ce sporu rajgrodzkich Żydów z nadrzędnym wobec nich bractwem Chewra Kadisza z Tykocina. Anatol Leszczyński w swoim opracowaniu zatytułowanym Terytorialna organizacja kahalna Żydów Korony 1623-1764 ( Studia z dziejów Żydów w Polsce ) napisał: " W 1719 r. przedstawiciel Rajgrodu przysi±gł władzom tykocińskiego bractwa pogrzebowego, że w gminie rajgrodzkiej będzie się grzebać tylko miejscowych Żydów, w żadnym za¶ razie Żydów z okręgu tykocińskiego czy Prus Ksi±żęcych".

Bractwo pogrzebowe Chewra Kadisza powstało w Rajgrodzie dopiero w 1747 r. Autorzy wydanego w 1939 ro Almanachu gmin żydowskich opisuj±c dzieje Żydów rajgrodzkich, wzmiankowali także miejsce ich pochówku, pisz±c: "Na cmentarzu żydowskim znajduj± się nagrobki stare, pokryte mchem".

Cmentarz został zniszczony podczas drugiej wojny ¶wiatowej. Przytoczmy tu fragment zeznań, jakie w 1947 r. przed Żydowskim Wojewódzkim Komitetem Historycznym złożył pochodz±cy z Rajgrodu Lejb Lewentin: "Pewnego dnia przyszedł rozkaz wywiezienia wszystkich nagrobków z żydowskiego cmentarza w Okoniówce. Żydzi musieli sami rozbijać pomniki na kamienie i reperować nimi szosę". Czę¶ć macew wykorzystano jako wypełnienie fundamentów domu zarz±dcy młyna wodnego w maj±tku Wojdy.

Obecnie teren cmentarza porasta las, w jego obrębie można odnaleĽć tumbę nagrobkow± oraz betonowe obmurowania zniszczonych grobów.

W 2014 r. z inicjatywy potomków rajgrodzkich Żydów, przy współpracy Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, cmentarz został uporz±dkowany. 18 wrze¶nia 2014 r. na skraju cmentarza odsłonięto wykonany w Izraelu i sprowadzony do Polski pomnik, składaj±cy się z dwóch czę¶ci: kamiennego bloku z wycięt± Gwiazd± Dawid± oraz pionowej płyty z napisem: "Cmentarz żydowski w Rajgrodzie. Założony w XVIII w., zniszczony podczas II w. ¶., upamiętniony staraniem potomków Żydów rajgrodzkich i Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Żydzi osiedlili się w Rajgrodzie w XVI w. W 1857 r. mieszkało tu 1659 Żydów - 90% populacji miasta. W lipcu 1942 r. Niemcy utworzyli getto, do którego przeniesiono Żydów. W tym okresie zamordowano 100 spo¶ród nich. Getto zostało zlikwidowane w 1942 r. Żydów deportowano do Grajewa, a następnie do obozu przej¶ciowego w Boguszach. Stamt±d zostali przewiezieni do obozu zagłady w Treblince. Nikt z nich nie przeżył. Ich pamięć jest błogosławieństwem. 2014/5774".

Kilka tygodni póĽniej pomnik został trwale uszkodzony. Nieznany sprawca rozbił kamienny blok z Gwiazd± Dawida. W kolejnych miesi±cach doszło do dalszych aktów dewastacji.

tekst: K. Bielawski & Piotr Żaczek
zdjęcia: Piotr Żaczek
Przeczytaj opracowanie
Życie i zagłada Żydów z Rajgrodu podczas okupacji niemieckiej

Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl s± chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wył±cznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.