Na przestrzeni dziejów gmina żydowska w Ostrowi Mazowieckiej posiadała dwa cmentarze. Pierwszy cmentarz powstał na gruncie pomiędzy dzisiejszymi ulicami Broniewskiego i Targow±. Nie znamy daty jego założenia. Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego na swojej stronie internetowej fakt ten datuje na koniec XVII wieku, choć bardziej prawdopodobne jest, iż cmentarz powstał w końcu kolejnego stulecia, razem z miejscow± gmin± wyznaniow±. W wyniku zniszczeń z okresu drugiej ¶wiatowej oraz dewastacji w okresie PRL, do dzi¶ na cmentarzu nie zachowały się żadne nagrobki, a jego teren przeznaczono na plac targowy.

Zapewne w pocz±tkach XX wieku, wobec zapełnienia dotychczasowego miejsca pochówku, Żydzi z Ostrowi Mazowieckiej zostali postawieni przed konieczno¶ci± założenia nowego cmentarza. Powstał on na południe od miasta, na działce o powierzchni około dwóch hektarów i kształcie zbliżonym do trójk±ta, przy obecnej ul. Wołodyjowskiego, w pobliżu skrzyżowania z ul. Piaskow±. Również ta nekropolia została niemal doszczętnie zniszczona, a jej teren z czasem porósł las. Jak informuje nasz korespondent po wizycie na cmentarzu w lutym 2009 roku, "nierówna, pofałdowana powierzchnia wygl±da na przekopan±; pod warstw± igliwia można odnaleĽć kamienne pozostało¶ci, stanowi±ce zapewne fragmenty nagrobków".

Z zachowanych archiwalnych zdjęć wiemy, że na cmentarzu znajdowało się stosunkowo wiele macew, których większo¶ć pokrywały polichromie, tak charakterystyczne dla małomiasteczkowych kirkutów. W ostatnim czasie w Ostrowi Maz. odnaleziono kilka płyt nagrobnych - czę¶ć z nich wci±ż nosi ¶lady malatury. Zdjęcia tych macew można znaleĽć na stronie www.ostrow-mazowiecka.com.

Niektórzy starsi mieszkańcy Ostrowi Mazowieckiej pamiętaj± jeszcze ten cmentarz i dokonywane na nim pogrzeby. Zacytujmy tu fragment wspomnień Andrzeja Franciszka Pęzińskiego, który w swoim artykule opublikowanym na łamach "Ostrowskiego Tygodnika Powiatowego" ("Wspomnienia i refleksje ostrowiaka", nr. 120/29 z dn. 18 lipca 2002 r.) opisuje ceremonie pogrzebowe w Ostrowi Maz.: "Pogrzeby zmarłych osób żydowskich odbywały się zwykle przy udziale zawodowej płaczki. Ciało zmarłej osoby leżało na marach. Zawinięte było w białe płótno. (.....) Mary wsuwano do pogrzebowego wozu poci±ganego przez konia. Żydowska płaczka z rozpuszczonymi włosami rzucała się na drzwi pogrzebowego wozu i biegn±c za nim czyniła lament".

Warto wiedzieć, że na cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej (kwatera 12, rz±d 22) znajduje się grób zmarłego w dniu 25 kwietnia 1873 r. Jozuego z Ostrowi, syna Salomona Judy Lejba z Łęcznej - rabina i od 1843 roku cadyka w Ostrowi Mazowieckiej, pozostaj±cego pod wpływem Szaloma z Bełza. Na jego macewie umieszczono hebrajsk± inskrypcję o tre¶ci: "Tu pochowany pan, nasz nauczyciel, pan i mistrz Jozue z Ostrowi, pamięć błogosławiona na życie w ¶wiecie przyszłym, syn pana sprawiedliwego, naszego nauczyciela, pana i mistrza Salomona Judy z Łęcznej, pamięć sprawiedliwego błogosławiona na życie w ¶wiecie przyszłym. Zmarł w pi±tek, w przededniu soboty 28 nisan 633 roku według skróconej rachuby. Niech jego dusza będzie zwi±zana w wieniec życia wiecznego. Po cztery łokcie ze wszystkich stron nie chować nikogo, gdyż taki był jego testament. Grunt z czterema łokciami ze wszystkich stron wykupiono na wieczno¶ć". Po prawej stronie nagrobka Jozuego znajduje się macewa jego zięcia Izaaka Jakuba, cadyka z Białej Rawskiej; a po lewej - macewa Meira Salomona Judy z Międzyrzecza, syna Izaaka Jakuba.

tekst: K. Bielawski
Więcej informacji o Żydach z Ostrowi Maz.
znajdziesz na stronie www.ostrow-mazowiecka.com
Kliknij tu, by przeczytać pełen tekst zeznań Heleny Najmark
o czasach Zagłady w Ostrowi Maz.