Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
OSIĘCINY  

Pocz±tki osadnictwa żydowskiego w Osięcinach nie s± dokładnie znane, przypuszczalnie przypadaj± na drug± połowę XVIII wieku. Żyło tu wtedy kilka żydowskich rodzin. Zorganizowane osadnictwo żydowskie rozpoczęło się w pierwszych dekadach XIX wieku. W latach dwudziestych XIX wieku dzielnica żydowska ograniczała się do dwóch ulic, przy których Żydom wolno było nabywać nieruchomo¶ci. Jedn± z tych ulic była ul. Żydowska. Przy niej wzniesiono drewniany Beit ha-Midrasz, póĽniej przebudowany. Blisko¶ć granicy z Prusami spowodowała, że od 1822 roku w Osięcinach nie mogli się osiedlać się kolejni Żydzi.

Pierwsi żydowscy osadnicy trudnili się drobnym handlem. Cze¶ć z nich zajmowała się rzemiosłem - krawiectwem czy kapelusznictwem. W 1862 roku po zniesieniu ograniczeń osadnictwa żydowskiego, liczba ludno¶ci wyznania mojżeszowego zaczęła wzrastać, a Żydzi mogli mieszkać w dowolnej czę¶ci miasta. Władze miejskie przekazały gminie żydowskiej teren w pobliżu cmentarza, gdzie wzniesiono synagogę z cegły. W mie¶cie działały tradycyjne dla Żydów stowarzyszenia, takie jak bractwo pogrzebowe Chewra Kadisza, czy założone w 1906 roku towarzystwo zapewniaj±ce przyjezdnym Żydom nocleg i należyte spędzenie szabatu, zwane Hachnasat Orchim.

macewa z cmentarza żydowskiego w Osięcinach
Budynek synagogi w Osięcinach (zdjęcie: Łukasz Baksik)

Również w okresie międzywojennym Żydzi z Osięcin utrzymywali się głównie z drobnego handlu oraz rzemiosła. Działały tu instytucje dobroczynne, które wspomagały biednych i potrzebuj±cych. W 1933 roku powstało stowarzyszenie "Bikur Holim", pomagaj±ce chorym między innymi poprzez zakup lekarstw. Pod koniec lat dwudziestych założono fundusz dobroczynny "Kupat Gmilut Hassadim", który udzielał niezamożnym pożyczek na dogodnych warunkach. Organizacja miała około siedemdziesięciu członków. W 1936 roku fundusz obracał kwot± 6.000 złotych i udzielił swym członkom dwustu pożyczek.

W dwudziestoleciu międzywojennym w Osięcinach działały oddziały niemal wszystkich partii żydowskich. W¶ród syjonistów najsilniejsze wpływy miały partie Ha-histadrut Ha-cijonit Be-Polanija (inaczej Organizacja Syjonistyczna w Polsce) oraz "Hamizrachi". W 1923 roku powstała też komórka organizacji "Beitar". Był tu także oddział "Agudat Israel", maj±cy poparcie zwolenników chasydzkich dynastii z Góry Kalwarii, Aleksandrowi, Strykowa i Sochaczewa.

Spo¶ród rabinów Osięcin wspomnijmy Beniamina Eliahu Kantora, który pełnił t± funkcję od 1885 roku i następnie przeniósł się do Sokołowa Podlaskiego. Przez pewien czas przewodnicz±cym s±du był Szlomo Zalman Najman (zmarły w 1921 roku). Najwięcej informacji zachowało się na temat jego syna, Abrahama Noacha Najmana, ostatniego rabina Osięcin. Reb Najman urodził się w 1877 roku i zgin±ł w obozie w Chełmnie w 1942 roku. W jego czasach w Osięcinach przy synagodze funkcjonowała niewielka jesziwa, w której studiowali miejscowi uczniowie. Jeden z jego wychowanków był reb Perlmuter, który przez kilka lat służył w Osięcinach jako rabin, a póĽniej przeniósł się do Warszawy.

Partia "Agudath Israel" kontrolowała działalno¶ć gminy żydowskiej. Przywódc± lokalnej komórki tej partii był rabin Abraham Noach Najman. Ostatnim przewodnicz±cym zarz±du gminy był członek "Agudy" Wolf Ber Wojdesławski.

W okresie międzywojennym żydowskie dzieci z Osięcin uczyły się w miejscowych chederach oraz "Talmud-Torze". Uczęszczały także do polskiej szkoły państwowej. W latach trzydziestych powstała biblioteka Beit'ar.

W latach trzydziestych czę¶ć mieszkańców miejscowo¶ci uległa antysemickiej propagandzie. Często zdarzały się pobicia Żydów, a wielu z nich ucierpiało wskutek bojkotu żydowskich sklepów i zakładów rzemie¶lniczych.

Oddziały armii niemieckiej wkroczyły do Osięcin w paĽdzierniku 1939 roku. Wkrótce potem rozpoczęły się konfiskaty maj±tku żydowskiego. Niemcy aresztowali dwudziestu obywateli Osięcin (w tej liczbie dziesięć osób pochodzenia żydowskiego i dziesięciu Polaków) i przetrzymywali ich do czasu zebrania ż±danych ¶rodków. 

Stopniowo nasilały się prze¶ladowania ludno¶ci żydowskiej. Jesieni± 1939 roku z polecenia Niemców powołano Judenrat, którego głównym zadaniem było zapewnienie Niemcom robotników w wieku od 15 do 60 lat, wykorzystywanych do przymusowych prac polowych, le¶nych czy budowlanych. Żydom nakazano noszenie żółtych opasek. Maltretowano Żydów nosz±cych tradycyjne brody. Kilka osób zostało zamordowanych.  W listopadzie 1939 roku nazi¶ci zmusili rabina Abrahama Noacha Najmana do wyniesienia z synagogi Tory i spalenia jej. Kiedy próbował odmówić, dotkliwie go pobito. W 1940 roku powstało getto, do którego deportowano ludno¶ć żydowsk±. W tym samym czasie kilkudziesięciu młodych Żydów wywieziono z Osięcin do obozów pracy przymusowej w Bielsku, Mogilnie i innych miejscowo¶ciach na terenie Rzeszy.

W styczniu 1942 roku Żydzi zostali zgromadzeni w dużej hali. Zmuszono ich do zabrania posiadanych przedmiotów warto¶ciowych. W tym czasie żołnierze pl±drowali ich domy. Niektórzy Żydzi przejrzeli plany Niemców i uciekli z osady. Niestety, większo¶ć z nich wpadła w ręce nazistów i została rozstrzelana.

Ostateczna likwidacja getta w Osięcinach nast±piła w dniu 15 kwietnia 1942 roku. Pozostałych w mie¶cie Żydów zebrano w ko¶ciele, sk±d ciężarówkami wywieziono ich do obozu zagłady w Chełmnie. Holocaust przeżyło tylko piętna¶cie osób, z których dwana¶cie przetrwało gehennę obozów koncentracyjnych, a trzy na pocz±tku wojny uciekły do Zwi±zku Radzieckiego.

Po wyzwoleniu w wielu polskich miastach doszło do skrytobójczych mordów, dokonywanych na Żydach. Zabijano z różnych powodów. Likwidowano milicjantów i NKWD-zistów żydowskiego pochodzenia - w tym przypadku motywem był jednak udział ofiar w aparacie bezpieczeństwa, a nie kryterium narodowo¶ciowe. Innym powodem była chęć utrzymania przejętego w czasie wojny pożydowskiego mienia. Z pewno¶ci± doszło też do mordów już stricte ze względu na pochodzenie, dokonywanych przez podziemne organizacje nacjonalistyczne. Osięciny nie były tu wyj±tkiem. Po wojnie zostało zamordowanych przynajmniej czterech Żydów, którzy powrócili do swego rodzinnego miasta. W¶ród nich byli dwaj rzeĽnicy: Mosze (Moszek) Berkowicz i Manes Gutowski. Potwierdzenie tej informacji znajdujemy w li¶cie jednego z mieszkańców Radziejowa Kujawskiego, wysłanym w 1992 roku do Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie. Przytoczmy fragment tego pisma: "Po wojnie zaczęli się Żydki gromadzić w Radziejowie i już było ich około 100, tymczasem przyszła wiadomo¶ć z Osięcin, że tam wróciło dwóch Żydków, których jaka¶ banda zamordowała. Na skutek tego (Żydzi z Radziejowa - przyp. KB) rozproszyli się. Szczególnie za¶ do wyjazdu do Ameryki udała się większa ilo¶ć".

Powyższy tekst autorstwa Avrahama Klevana pochodzi z księgi
PINKAS HAKEHILLOT Encyclopedia of Jewish Communities,
rozdział czwarty:"Warszawa i region warszawski",
wydanej przez Instytut Yad Vashem w Jerozolimie w 1989 r.

Tłumaczenie z języka hebrajskiego: Ada Holtzman - www.zchor.org
Tłumaczenie z języka angielskiego: K. Bielawski

struktura ludno¶ci Osięcin
rok ogólna liczba w tym Żydzi
1827
540
174
1857
508
251
1921
820
436
Niewiele wiemy o historii cmentarza żydowskiego w Osięcinach. Nekropolia znajduje się we wsi Karolin, przy lesie, około pięciuset metrów od drogi Osięciny - Włocławek. Cmentarz został zniszczony przez nazistów, a nagrobki wykorzystano do budowy chodników.

Jan Cybertowicz i Jarosław Kotuniak w swej ksi±żce, zatytułowanej "Z dziejów Osięcin i okolic" tak pisz± o dewastacji nekropolii: "Kirkut znajdował się przy pobliskim lesie, na niewielkim wzniesieniu. Został przez Niemców zniesiony z powierzchni ziemi. Kirkut znajdował się na piaszczystym podłożu. Niemcy w okresie okupacji naprawiali i budowali ulice. Na jezdni układali bruk, a na chodnikach płytki betonowe, urz±dzali w Osięcinach skwerek. Do budowy ulic i układania chodników potrzeba było dużo piasku. Również miejsce, gdzie urz±dzano skwerek, było nisko położone i zawsze błotniste, więc prawie całe wzniesienie kirkutu Niemcy tam przenie¶li (.....). Przy przewozie piasku z kirkutu codziennie pracowało wielu Żydów w bardzo ciężkich warunkach (.....). Po rozsypaniu ziemi w miejscu urz±dzanego skwerku, Niemcy zmusili Żydów do tańczenia po rozsypanej ziemi, żeby j± ubić. Ubijanie ziemi poprzez taniec na skwerku nadzorował żandarm Johan Werner".

Plan okolic Osięcin z 1934 roku, z zaznaczonym cmentarzem żydowskim
Plan okolic Osięcin z 1934 roku, z zaznaczonym cmentarzem żydowskim
(Ľródło: Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego 1919 - 1939)
Jeszcze po wojnie na terenie nekropolii znajdowała się czę¶ć macew oraz mur cmentarny. Dzi¶ nie ma po nich ¶ladu. Niektore płyty nagrobkowe można odnaleĽć w różnych punktach miejscach. Czę¶ć macew znajduje się w zasypanej sadzawce w Karolinie. W miejscu dawnego domu dozorcy cmentarza jego wnuk wzniósł budynek mieszkalny.
macewa z cmentarza żydowskiego w Osięcinach macewa z cmentarza żydowskiego w Osięcinach macewa z cmentarza żydowskiego w Osięcinach
Macewy wykorzystane do budowy chodnika przy jednym domów (zdjęcie: Mirosław X.)
W 1983 roku w Izraelu została wydana ksi±żka, zatytułowana "Łza", opisuj±ca życie osięcińskiego sztetl. Jej autorem jest Rafael Olewski, urodzony w 1914 roku w Osięcinach, w rodzinie miejscowego rabina. Rafael Olewski był ułanem w polskiej armii, cudem przeżył Holocaust i piekło obozów koncentracyjnych. Zmarł w 1981 roku. Dzięki uprzejmo¶ci jego syna, Arie Olewskiego, poniżej zamieszczamy fragmenty ksi±żki, dotycz±ce cmentarza żydowskiego w Osięcinach: "Grunt pod cmentarz żydowski został po¶więcony ponad sto lat temu przez miejscowego rabina. Miejsce to znajduje się około dwóch i pół kilometra od miasta. W pobliżu bramy mieszkał dozorca o nazwisku Kulpa. Do jego zadań należało też kopanie grobów. Nagrobki zamawiano we Włocławku. Co roku w ¶więto Jom Kippur, Kulpa wraz z żon± przychodził do synagogi i pilnował ¶wiec w synagodze oraz domu modlitwy. Cmentarz był także nazywany Domem Żywych lub Dobrym Miejscem. Wielu informacji o zwyczajach pogrzebowych można dowiedzieć się z opowie¶ci Szmula Abramsa Abramowicza z Osięcin. Według niego cmentarz został założony w 1800 roku. Zgodnie z przepisami magistratu i sołtysa, zmarłych można było grzebać dopiero po trzech dniach od chwili zgonu, jednak Żydzi ignorowali te zasady. Przytoczmy opowie¶ć o jednym z takich zdarzeń. W pewien upalny czwartek zmarła córka Jakowa Biederke i pogrzeb rozpocz±ł się w pi±tek, krótko przed szabasem. Zmarł± wieziono na odkrytym wozie, w pobliżu urzędu miasta. Tego dnia Osięciny wizytował naczelnik powiatu nieszawskiego, który wraz z sekretarzem wyszedł na ulicę, zatrzymał orszak żałobny i zapytał o datę zgonu. Kiedy skarbnik Towarzystwa Pogrzebowego Chewra Kadisza odpowiedział, że dziewczyna zmarła poprzedniego dnia, naczelnik zacz±ł krzyczeć, że w jego rejonie nikt nie może łamać przepisów i zakazał pogrzebu. Kondukt zawrócił, a pogrzeb opóĽniono o dwa dni. Ceremonia odbyła się ponownie w niedzielę, zanim chrze¶cijanie wyszli z ko¶cioła.
teren cmentarza żydowskiego

Innym problemem było zniszczone drewniane ogrodzenie cmentarza. Na terenie nekropolii ludzie wypasali krowy i kozy, które rozgrzebywały groby i przewracały nagrobki. Prowizoryczne tabliczki z imionami zmarłych, ustawiane na grobach po pochówku, były rozrzucane, co powodowało wiele zamieszania. Stało się oczywistym, że konieczne jest solidne ogrodzenie. Jednak gmina żydowska była ogólnie bardzo biedna. W celu budowy nowego ogrodzenia wybrano komitet w osobach Jakowa Topolskiego, Aharon Nutkiewicza, Mosze Berkowicza i Joela Bornsteina. Chodzili oni od drzwi do drzwi i po dwóch tygodniach zebrali odpowiedni± kwotę. Kupili wapno, a polscy robotnicy w ci±gu kilku dni przygotowali cegły. Jednak nie było już pieniędzy na przewiezienie cegieł na cmentarz.. Komitet zwrócił się do wszystkich Żydów, którzy posiadali konie i wozy, o po¶więcenie pół dnia na przetransportowanie cegieł. W ci±gu jednego dnia cegły znalazły się na miejscu. Kilka dni póĽniej cmentarz żydowski w Osięcinach miał już nowy mur" (tłumaczenie: Arie Olewski & Krzysztof Bielawski, na podstawie ksi±żki Rafaela Olewskiego "The Tear", 1983, Tel-Aviv C).

Zapraszamy też do odwiedzenia strony WE REMEMBER JEWISH OSIECINY!
Polecamy też lekturę tekstu o Rafaelu Olewskim

Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Osięcin i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętaj± ten cmentarz
z okresu przed II wojn± ¶wiatow±.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl
s± chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wył±cznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas