BOLESŁAWIEC (BUNZLAU) |
|
Początki osadnictwa żydowskiego w Bolesławcu (niemiecka nazwa: Bunzlau) toną w mrokach dziejów. Wiadomo, że około 1370 roku przy ul. Żydowskiej w 31 domach żyło 360 wyznawców judaizmu, jednak do 1454 r. zostali oni wypędzeni z miasta. Późniejsze wzmianki dotyczące Żydów mieszkających w Bolesławcu dotyczą dopiero XVIII wieku. Istotny rozwój społeczności żydowskiej w tym mieście przypadł na XIX w. W 1822 r. w Bolesławcu mieszkały 22 osoby pochodzenia żydowskiego, w 1849 r. - 99 osób. U schyłku wieku - w 1880 r.- społeczność bolesławieckich Żydów liczyła 194 osoby. W 1876 r. przy Przedmieściu Mikołajskim rozpoczęto budowę synagogi, którą uroczyście oddano do użytku w dniu 17 września 1878 roku.
|
|
Synagoga w Bolesławcu
(reprodukcja z "Głosu Bolesławca", wydanie V 1995) |
Kryzys gospodarczy po I wojnie światowej oraz późniejsze przejęcie nazistowskie represje przyczyniły się do spadku liczby Żydów w Bolesławcu. Podczas Nocy Kryształowej hitlerowskie bojówki podpaliły synagogę i zdemolowały żydowskie sklepy, zakłady i domy. W 1939 r. w mieście żyły już tylko 64 osoby pochodzenia żydowskiego. Nie znamy ich późniejszych losów - zapewne większość z nich została zgładzona. |
|
Pusty skwer po synagodze w Bolesławcu (foto: Gary Schmidt) |
Marcin Wodziński w swej książce "Hebrajskie inskrypcje na Śląsku w XIII-XVIII w." przypuszcza, że już w średniowieczu w Bolesławcu funkcjonował cmentarz izraelicki. I choć na istnienie tej nekropolii nie ma potwierdzenia w dokumentach archiwalnych, to powyższej hipotezy znanego badacza judaików nie można wykluczyć.
Cmentarz żydowski w Bolesławcu założono w 1817 r. przy zbiegu ówczesnych ulic Loewenbergerstrasse i Friedrichstrasse (obecnie ul. Podgórnej i Jeleniogórskiej). W 1870 r. na jego terenie gmina żydowska wzniosła budynek domu pogrzebowego.
|
|
Lokalizacja cmentarza żydowskiego na starej mapie Bolesławca |
W latach trzydziestych XX wieku nekropolia została zdewastowana przez nazistów. Prawdopodobnie podczas II wojny światowej niemiecka administracja dokonała sprzedaży gruntu cmentarnego. Miejsce pochówku Żydów z Bolesławca całkowitemu zniszczeniu uległo jednak dopiero w czasach PRL. 27 października 1965 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Bolesławcu podjęło decyzję o likwidacji cmentarza. W sygnowanym przez Stanisława Kalaka i Bronisława Grygiela uzasadnieniu napisano: "Ciąg ulic Podgórna, Jeleniogórska, Karola Miarki, Komuny Paryskiej wchodzi do obwodnicy. Omawiany cmentarz wyznania mojżeszowego położony jest u zbiegu tychże ulic, ogrodzony murem kamiennym o wysokości 1,5 m. Zasłania widoczność, może być przyczyną wypadku". Janusz Fąfara w swym artykule zatytułowanym "Czas przemijania" tak wspomina ten akt: "Ciągle mam przed oczami widok spychaczy wjeżdżających na mały cmentarzyk żydowski w Bolesławcu". Z listu przysłanego w 1993 roku do Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie przez jedną z mieszkanek Bolesławca wynika, że ostatnie macewy z cmentarza żydowskiego na początku lat siedemdziesiątych przeniesiono na cmentarz komunalny.
|
|
Macewy w Muzeum Ceramiki (foto: AF) |
Dwa zachowane pomniki z tego cmentarza są obecnie przechowywane w miejscowym Muzeum Ceramiki. Na jednej z nich wyryto epitafium w języku hebrajskim o treści: "Tu pochowany. Mąż drogi i czcigodny, szanowany pan Meir Sz[....]wer, syn zmarłego szanowanego pana Szlomo Zelmana [Brauna?]. Został złączony ze swym narodem piątego dnia 25 marcheszwan. I powrócił do miejsca swego spoczynku pierwszego dnia 28 tego miesiąca roku 588 według małej rachuby. Niech jego dusza będzie związana w węzeł życia!" (25 marcheszwan 5588 r. - 15 listopad 1827 r., tłum. R. Uszyńska). Na drugim - w w wyniku uszkodzeń powierzchni - udało się odczytać następującą inskrypcję: "Tu pochowany [....] zmarł w (miesiącu) [....] aw roku 648 według skróconej rachuby. Niech dusza jego/jej będzie związana w wieniec życia wiecznego" (aw 5648 r. -
lipiec lub sierpień 1888 roku).
tekst: K. Bielawski
|
|
Teren cmentarza żydowskiego (foto: Gary Schmidt) |
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Bolesławca i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz z okresu przed jego zniszczeniem. |
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji |