Judaika

Cmentarze żydowskie, synagogi i inne zabytki trwałe

Cmentarz żydowski w Biskupicach

Leżące nad Giełczwią Biskupice będąc własnością biskupów krakowskich otrzymały prawa miejskie już w XV wieku. Stały się też wtedy siedzibą rozległej parafii rzymskokatolickiej. Do czasu przejścia miasteczka w ręce rodziny Piaseckich Żydzi nie mogli się tu osiedlać. Zmiana właściciela nastąpiła w pierwszej połowie wieku XVII. Pod koniec tego wieku już wspomina się o 5 domach należących do wyznawców judaizmu. Cmentarz żydowski założono prawdopodobnie w połowie wieku XVIII. Ukształtowanie terenu zajętego przez kirkut zdaje się wskazywać, że istniał tu gród obronny. O tym wspomina autor strony poświęconej Trawnikom. O cmentarzu tym pisze się, że są to w rzeczywistości sąsiadujące ze sobą dwa cmentarze. Drugi miał powstać w wieku XIX. Otoczone były wspólnym płotem i murem. Płyty nagrobne podczas II wojny światowej zostały użyte do utwardzania dróg. Do dnia dzisiejszego pozostało tylko kilka macew.

Obrazek

Wielka Synagoga w Tykocinie

Wielka synagoga w Tykocinie powstała pod koniec pierwszej połowy XVII wieku w centrum dzielnicy zamieszkiwanej przez tykocińskich Żydów, a nazywanej Kaczorowo. Budynek posiadał mansardowy, modny dach i stał w centrum żydowskiej dzielnicy. Co istotne - dzielnica żydowska znajdowała się obok miasta chrześcijańskiego. Układ ten zmienił się po pożarze, który w dużym stopniu zniszczył zabudowę miejską, a także samą synagogę. Ówczesny właściciel Tykocina - hetman Jan Klemens Branicki - odbudowując Tykocin po 1735 roku wyznaczył dzielnicy żydowskiej "rolę handlowego ośrodka całego układu miejskiego". Hetman własnym kosztem odbudował też spaloną bożnicę ale już z innym, łatwiejszym w utrzymaniu dachem, który budynek ma po dziś dzień. Jak podają Maria i Kazimierz Piechotkowie powołując się na opracowanie W. Trzebińskiego, hetman w Kaczorowie "wzniósł szereg domów mieszkalnych, budynek rzeźni, trzy kuźnie i karczmę oraz kramnice z licznymi sklepami".

Obrazek

Cmentarz żydowski w Bodzentynie

Cmentarz żydowski założony został w roku 1867. Formalnie. W rzeczywistości jego teren mógł służyć do chowania zmarłych wyznawców judaizmu już wcześniej. Formalnym ograniczeniem był przywilej de non tolerandis Judaeis, który posiadał Bodzentyn do roku 1862. Warto może zaznaczyć, że samo posiadanie przez jakieś miasto tego przywileju nie gwarantowało, że Żydzi w nim nie zamieszkają. Spod praw miejskich wyłączone były tereny należące do duchownych i szlachty, a ci chętnie je wynajmowali. Formalnym ograniczeniem był więc brak możliwości zawiązania gminy wyznaniowej, budowy synagogi i mykwy oraz założenie cmentarza. Chyba że wszyscy przymykali na to oczy. Prawdopodobnie więc w Bodzentynie cmentarz zaczął funkcjonować zanim jeszcze oficjalnie go założono. Wiadomo, że w pierwszej połowie wieku XIX w mieście byli (nieliczni) rzemieślnicy żydowscy.


Cmentarz żydowski w Głusku (Lublin)

Głusk jest od 1988 roku dzielnicą Lublina. W latach 1688-1870 był miastem. Krótko po uzyskaniu przez osadę praw miejskich zawiązała się w nim samodzielna gmina wyznaniowa. Być może też jeszcze przed końcem XVII wieku założono w pobliżu osady cmentarz żydowski. Do dnia dzisiejszego pozostaje poza obszarem zwartej zabudowy, przy drodze gruntowej. Jednak po dewastacji dokonanej podczas okupacji nazistowskiej na terenie cmentarza nie zachowała się ani jedna macewa. Zostały one wykorzystane m.in. jako krawężniki w Głusku.


Cmentarz żydowski w Siemiatyczach

Cmentarz przy ul. Polnej w Siemiatyczach powstał pod koniec wieku XVIII. Wcześniejsza nekropolia przestała być używana po poprowadzeniu przez jej teren alei prowadzącej do pałacu Anny Jabłonowskiej co nastąpiło po 1758 rokiem gdy miasto w dużej części strawił pożar. Nowa nekropolia była używana nieprzerwanie do 1943 roku. Zajmuje ok. 2 hektarów. Teren jest ogrodzony (z jednej strony murem, z drugiej płotem) i nie ma tam ani jednego nagrobka pozostawionego na swoim miejscu. Wszystkie macewy zebrano za ogrodzeniem mogiły zbiorowej na terenie cmentarza.
Mur cmentarny

Synagoga i dom talmudyczny w Siemiatyczach

Synagoga w Siemiatyczach powstała za sprawą właścicielki miasta w drugiej połowie XVIII wieku - księżnej Anny Jabłonowskiej. Wykorzystując fakt zniszczenia zabudowy miejskiej przez pożar realizowała ona swój "plan zagospodarowania przestrzennego" Siemiatycz. Na drodze jej planom stanął cmentarz żydowski. Mimo braku zgody większości członków siemiatyckiego kahału poprowadziła jednak drogę do swojego pałacu przez cmentarz. W zamian sfinansowała budowę synagogi. W tym celu zaangażowała architekta: Szymona Bogumiła Zuga (tego samego, który dla księżnej przebudował też pałac w Kocku). Synagoga w wyniku zniszczeń wojennych i późniejszych zatraciła swoje cechy stylowe. Obecnie jest siedzibą Domu Kultury.


Synagoga w Mielniku

Synagoga w Mielniku powstała w połowie XIX wieku. Odnowiona po zniszczeniach wojennych w latach dwudziestych XX wieku. Zdewastowana podczas II wojny światowej, a po jej zakończeniu przebudowana na dom mieszkalny. Obecnie mieści się w niej mieszkanie i galeria sztuki. A o dawnym przeznaczeniu przypomina tablica informacyjna umieszczona na ścianie budynku.


Cmentarz żydowski w Klimontowie

Cmentarz w Klimontowie powstał prawdopodobnie w wieku XVIII. Znajduje się za synagogą. Zdewastowany podczas okupacji niemieckiej. Teren cmentarza w latach pięćdziesiątych przekazano szkole, a pozostałe, nieliczne już macewy usunięto. Dziś znajdują się one w rogu dawnego cmentarza na terenie szkolnym. Podczas pierwszej wizyty w Klimontowie jeszcze tego nie wiedziałem i szukałem w pobliżu cmentarza katolickiego wychodząc z założenia, że skoro jest tam nowy cmentarz to prędzej tam znajdę macewy niż na terenie starego cmentarza. W tym wypadku jednak nowy cmentarz to tylko teren przeznaczony do celów grzebalnych na którym nie dokonano żadnego pochówku.


Cmentarz żydowski w Iwaniskach

Cmentarz znajduje się poza obszarem zabudowanym sąsiadując z polami uprawnymi i nie utwardzoną drogą. Nigdy nie posiadał ogrodzenia. To zmieniło się w roku 2006 gdy potomkowie iwaniskich Żydów podjęli dzieło jego odnowienia. Teraz ogrodzony cmentarz zarasta opuszczony. Najtrudniej jest podejść pod obelisk znajdujący się mnie więcej w środku cmentarza.


Cmentarz żydowski w Tarnobrzegu

W Tarnobrzegu do dnia dzisiejszego zachowały się po społeczności żydowskiej tylko przebudowany budynek synagogi i nowy cmentarz żydowski. Stary cmentarz znajdował się przy synagodze i obecnie nie ma po nim śladu. Na przełomie XIX i XX wieku ok. 80% mieszkańców Tarnobrzegu stanowili wyznawcy judaizmu. Był to jeden z większych ośrodków chasydyzmu. Jak podano w Wikipedii cmentarz ten założono w 1930 r. Zniszczony podczas okupacji nazistowskiej i po niej. W 1966 roku wzniesiono na jego terenie ohel (na stronie Cmentarze żydowskie w Polsce napisano "odbudowano" choć daty śmierci cadyków są wcześniejsze od daty powstania cmentarza). Informacja zamieszczona w Wikipedii:

Cytuję:
Teren jest uporządkowany i ogrodzony

jest tylko częściowo prawdziwa. Tak jak informacja z Nonsensopedii mówiąca, że cmentarz żydowski w Tarnobrzegu to:

Cytuję:
ulubione miejsce spotkań pijaków i meneli z pobliskich dzielnic

Obie jednak są częściowo prawdziwe. Teren cmentarza jest rzeczywiście ogrodzony. Drzwi ohelu jak i wejście na teren cmentarza są zamknięte kłódkami z łańcuchami.


Strony

Subskrybuj RSS - Judaika