Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
PILICA    
Pierwsze wzmianki o społeczności żydowskiej w Pilicy pochodzą z 1581 roku i odnoszą się do procesu, w którym miejscowi Żydzi oskarżeni zostali o sprofanowanie hostii, za co groziła olbrzymia kara pieniężna, zostali jednak oni z zarzutu oczyszczeni. Skoro istniała społeczność żydowska musiały też zapewne istnieć synagoga, cheder (szkoła), mykwa (łaźnia) i cmentarz. Zazwyczaj pierwsze trzy z tych obiektów lokowane były blisko siebie skupiając wokół osadnictwo żydowskie i tworząc zalążek gminy wyznaniowej. Cmentarz lokowany był poza granicami miasta. Gdzie rozlokowały się obiekty pierwotnej gminy żydowskiej w Pilicy trudno dzisiaj stwierdzić. Wiadomo, że było to miejsce w pobliżu późniejszego klasztoru Franciszkanów. Na XIX-wiecznych planach miasta widnieje ulica Starego Kierchoffu (dzisiejsza ulica Klasztorna). Z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że znajdujący się przy tej ulicy, nieistniejący dzisiaj cmentarz, znany dopiero z późniejszych przekazów, istniał już wówczas.

Po roku 1635 ówczesny dziedzic miasteczka Stanisław Warszycki usunął Żydów z Pilicy, a budynek bóżnicy przeznaczył na kościół pod wezwaniem św. Barbary. Był to obiekt murowany, sklepiony beczkowo, z siodłowym dachem krytym gontem. Decyzję ojca respektował Jan Kazimierz Warszycki i dopiero kolejny dziedzic, Michał Warszycki, po 1690 roku wyraził zgodę na ponowne osiedlenie się Żydów w Pilicy. Ludność wyznania mojżeszowego osiedliła się w nowym miejscu, nad rzeką przy dzisiejszej ulicy Łaziennej gdzie powstały; modrzewiowa bóżnica oraz murowane budynki chederu i mykwy. W latach 1731, 1733, 1753, 1787 Żydzi otrzymywali przywileje umożliwiające rozwój gminy.

W 1763 roku w Pilicy miało miejsce ostatnie posiedzenie Sejmu Czterech Ziem. Było to zgromadzenie delegatów ludności żydowskiej; w Polsce XVI-XVIII w. Posiadało władzę ustawodawczą, zajmowało się rozdziałem i egzekucją podatków od poszczególnych gmin, rozstrzygało sprawy i spory żydowskie w skali całego kraju, reprezentowało społeczność żydowską wobec polskich monarchów. W 1765 roku mieszkało tu 506 Żydów, w 1887 - 3095 Żydów (70,7% ludności).

Pochodzący z XVIII wieku dokument dotyczy prośby gminy żydowskiej o zwrócenie dla celów grzebalnych obszaru starego cmentarza. W "Aktach tyczących się kierchoffu żydowskiego" przechowywanych w Archiwum Parafialnym w Pilicy, znajduje się dokument datowany na 1721 r. , w którym przywódcy gminy żydowskiej Jakub Michałowicz oraz Jakub i Salomon Lewkowiczowie zwracają sie o pozwolenie grzebania ciał "...w ogrodzie kierków zwanego za miastem Pilica położonego, niegdyś na chowanie trupów żydowskich przeznaczonego....". Teren ten był wówczas własnością mieszczanina Wojciecha Gąsiora. Za prawo użytkowania Żydzi mieli wnosić na rzecz kolegiaty pilickiej świadczenie w wysokości trzech kamieni łoju rocznie.
macewy w Pilicy Pilica - cmentarz żydowski macewy Pilica - nagrobek
Cmentarz żydowski w Pilicy (foto: Aleksander Kot)
Stary cmentarz pełnił funkcje grzebalne do roku 1842 i jako nieczynny dotrwał do II wojny światowej, kiedy to został zniszczony. Jedynym ocalałym śladem są nieliczne macewy wmurowane w fundamenty okolicznych budynków. Gwałtowny rozwój gminy żydowskiej spowodował, że obiekt ten szybko zapełnił się. Po długotrwałym sporze między proboszczem a gmina żydowską od roku 1842 miejscem pochówku stał się nowy cmentarz "pod Czarnym Lasem", położony za miastem przy drodze do wsi Kocikowa, który pełnił swą rolę do zakończenia II wojny światowej. Pobliskie źródła Pilicy dostarczały wody niezbędnej do rytualnego oczyszczenia. Do czasów współczesnych nie zachował się dom przedpogrzebowy. W 1942 roku hitlerowcy wysiedlili ludność żydowską do getta w Wolbromiu. W latach 1942/43 na terenie nekropolii miały miejsca egzekucje ludności żydowskiej wyłapywanej w okolicznych lasach, a w roku 1945 żandarmeria z Wolbromia rozstrzelała tu około 70 ludzi z Pilicy i okolicy. Ostatnie dwa nagrobki postawiono po zakończeniu wojny, upamiętniają one zamordowanych członków rodziny Pańkowskich.
macewy w Pilicy macewy w Pilicy macewy w Pilicy macewy w Pilicy
Cmentarz żydowski w Pilicy (foto: Adam Granat)

Cmentarz zajmuje powierzchnię około 1 ha i zawiera 327 zinwentaryzowanych nagrobków o różnym stopniu zachowania. W północnej części cmentarza znajduje się niezadaszony ohel, w którym pochowano: Pinchasa Eliasza syna Jakuba Józefa Rotenberga, chasydzkiego dajana z Pilicy; jego żonę Deborę córkę Eliezera oraz Hendel Leę, córkę cadyka Abrahama Mordechaja z Góry Kalwarii, żonę Pinchasa Menachema Justmana - cadyka z Pilicy i Częstochowy. Od pewnego czasu w literaturze krajoznawczej (na przykład w skądinąd ciekawej książce "Judaica jurajskie", wydanej przez Związek Gmin Jurajskich w Katowice w 2005 r.) pokutuje błędne przedstawianie znajdującego się przy ulicy Mickiewicza zdewastowanego i nieczytelnego już cmentarza ewangelickiego jako powstałego około 1842 r. nowego kirkutu. Jak więc trafić? Najprościej jest zapytać o drogę do ośrodka wypoczynkowego Energetyki. Tuż obok wejścia na teren ośrodka, po lewej stronie, w betonowym płocie znajduję się niepozorna żelazna brama z sześcioramienną gwiazdą.

tekst: Aleksander Kot
Polecamy lekturę książek:
L. Hońdo, D. Rozmus, A. Witek "Cmentarz żydowski w Pilicy.
Rys historyczny i materiały inwentaryzacyjne"

Dariusz Rozmus "Cmentarze żydowskie ziemi olkuskiej"
Henryk Błaszkiewicz OFM "Pilica. Zarys dziejów miejscowości"
lub kontakt z autorem powyższego tekstu: aleksander.kot @interia.pl

Poniżej zamieszczamy zdjęcia wykonane na terenie opuszczonej posesji
przy Al. Jana Pawła II w Pilicy
Pilica - macewy
Pilica - macewy
Pilica - macewy
Pilica - macewy
Macewy w ścianie obory
(foto: Małgorzata Płoszaj)
Macewy w ścianie obory
(foto: Małgorzata Płoszaj)
Macewy w ścianie obory
(foto: Małgorzata Płoszaj)
Macewy w ścianie ubikacji
(foto: Małgorzata Płoszaj)
Poszukujemy wszelkich informacji o cmentarzu żydowskim w Pilicy.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają tą nekropolię z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe jest wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas