Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
ŻYCHLIN  

Początki osadnictwa żydowskiego w Żychlinie przypadają na początek XVIII wieku. W zachowanych materiałach archiwalnych żychlińscy Żydzi po raz pierwszy wzmiankowani są w latach 1734-1735. Wydany w 1883 roku "Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" opisując Żychlin z końca XIX wieku, podawał, że w miejscowości żyje "mieszkańców stałych 6.396 (4.018 chrześcijan, 2.378 żydów), niestałej ludności 1.434 (971 chrześcijan, 363 żydów)". Żydzi niemal całkowicie zdominowali handel miasta. Pod koniec XIX wieku z ogólnej liczby 184 sklepów, tylko siedem nie było własnością Żydów.

Nie znamy dokładnej daty wzniesienia pierwszej synagogi w Żychlinie. Wiadomo, że wydany przez biskupa gnieźnieńskiego Antoniego Ostrowskiego w 1780 roku dokument zezwalający na wzniesienie drewnianej synagogi, wzmiankował istnienie starej bóżnicy, "z upływem czasu zniszczonej i teraz podupadłej". Sto lat później gmina żydowska w Żychlinie wybudowała nową, murowaną synagogę. Gmach ten zachował się do dziś.

Podobnie jak w innych miastach Mazowsza, także w Żychlinie wielu zwolenników miał chasydyzm. W 1840 roku w mieście osiadł uczeń Symchy Bunema z Przysuchy, Szmuel Abba, zwany też Starym Rebe z Żychlina ( 1809 - 1879) , który zapoczątkował dynastię miejscowych cadyków. Uważany za cudotwórcę, Szmuel Abba nauczał, że nie wystarczy tylko wyrażać skruchę, ale skruchę należy okazywać przez naukę pism religijnych. Chasydzi z Żychlina pozostawali pod wpływem "sprawiedliwych" z Góry Kalwarii. Następcami Szmuela był jego syn Mosze Natanel Żychliński (zm. w 1912 r.) oraz jego wnuki: Sydia Henoch Żychliński, Efraim Meir Gad Żychliński, Mosze Natanel Żychliński, Menachem Żychliński i Szmul Abraham Abba Żychliński. Wszyscy potomkowie Mosze Natanela zginęli w latach Holocaustu.

Na przełomie XIX i XX wieku liczba ludności żydowskiej w Żychlinie spadła, jednak mimo to w pierwszym spisie powszechnym II Rzeczyspolitej z 1921 roku, 2.701 mieszkańców miasta zadeklarowało pochodzenie żydowskie. W Żychlinie aktywną działalność prowadzili syjoniście. W 1932 roku z inicjatywy partii Poalej Syjon utworzono tu kibuc, mający na celu szkolenie przyszłych osadników palestyńskich.

Wojska hitlerowskie zajęły Żychlin w dniu 17 września 1939 roku. Następnego dnia wszyscy żydowscy mężczyźni zostali aresztowani i przez trzy dni przetrzymywani w kościele. Na początku 1940 r. część żychlińskich Żydów deportowano do obozów koncentracyjnych. W lipcu 1940 roku na terenie miasta utworzono getto. Składało się ono z dwóch części: "małego getta" zamieszkanego przez około tysiąc osób oraz "dużego getta", w którym stłoczono około tysiąca ośmiuset Żydów. Wkrótce dołączyły do nich osoby przesiedlone z innych miejscowości. Trudne warunki sanitarne szybko przyniosły epidemię tyfusu. W lutym 1942 roku na ulicach miasta naziści rozstrzelali kilkuset Żydów. Tych, którym dane było przetrwać koszmar życia w getcie, terror, głód i choroby, w dniu 3 marca 1942 roku, w święto Purim, wywieziono do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem.

Mapa okolic Żychlina z 1938 roku, z zaznaczonym cmentarzem żydowskim
(źródło: Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego)

Cmentarz żydowski w Żychlinie znajduje się przy ul. Łukasińskiego. Podczas II wojny światowej na jego terenie hitlerowcy rozstrzeliwali żychlińskich Żydów. Jedna z tych egzekucji miała miejsce podczas likwidacji getta - zabito tu wówczas dużą grupę osób chorych i zniedołężniałych. Naziści zdewastowali cmentarz, wykorzystując nagrobki do prac budowlanych, między innymi do budowy chlewni na pobliskiej posesji. Po wyzwoleniu opuszczony cmentarz niszczał. W latach sześćdziesiątych jeden z dawnych mieszkańców Żychlina w swym liście do przedstawicieli środowisk żydowskich pisał, iż: "sąsiad tego cmentarza urządził sobie tam pastwisko bydła (....), usiłował uprawiać kawałek cmentarza dla sadzenia kartofli, w tym miejscu, gdzie spoczywają Żydzi pomordowani".

W ostatnich latach z zachowanych fragmentów macew wzniesiono kilka pomników-lapidariów. Oznaczono także masową mogiłę ofiar Holocaustu. Zwraca uwagę niewielki, pobielony nagrobek. Umieszczony na nim hebrajski napis głosi: "Macewa ta znajduje się w miejscu ohelu pana Szmuela Abba z Żychlina, syna pana Zeliga, wnuka świętego pana Fiszela ze Strykowa, zmarłego w dniu 26 elul (5)639 roku". Dzięki inicjatywie mieszkańców Żychlina, teren nekropolii został ogrodzony. Wejście na cmentarz jest możliwe przez nie zamkniętą bramę.

tekst: K. Bielawski
współpraca: W. Tworek
zdjęcia: Katarzyna Bieńkowska
Więcej informacji o Żydach z Żychlina znajdziesz na stronach:
Księga Pamięci Żychlina
Gmina Żychlin - wczoraj i dziś
United States Holocaust Memorial Museum
Budownictwo synagogalne w Żychlinie
www.izrael.badacz.org

Żychlin - cmentarz żydowski Żychlin - pomnik Żychlin - lapidarium na cmentarzu żydowskim Żychlin - cmentarz żydowski
Żychlin - macewa kirkut w Żychlinie Żychlin - cmentarz żydowski Żychlin - cmentarz żydowski
Cmentarz żydowski w Żychlinie w obiektywie Zbigniewa Nowaka
Żychlin - macewa Macewa ta znajduje się w miejscu ohelu pana Szmuela Abba z Żychlina, syna pana Zeliga, wnuka świętego pana Fiszela ze Strykowa, zmarłego w dniu 26 elul 5639 roku Cmentarz żydowski w Żychlinie w obiektywie Zbigniewa Nowaka Żychlin - lapidarium
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Żychlina i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe jest wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas