Cmentarz żydowski w Żołyni został założony prawdopodobnie w pocz±tkach XIX w., w zachodniej czę¶ci miejscowo¶ci, w pobliżu obecnej ul. Mickiewicza. Cmentarz zajmuje działkę geodezyjn± nr 6242, na planie trapezu, o powierzchni 6443 m kw.

Wiadomo, że na pocz±tku XX w. cmentarz posiadał drewniane ogrodzenie, z czasem czę¶ciowo zast±pione murem, przy bramie znajdował się budynek domu przedpogrzebowego.

Podczas II wojny ¶wiatowej na polecenie Niemców rozebrano ogrodzenie i wywieziono większo¶ć nagrobków, które wykorzystano do umacniania dróg, między innymi ul. Raki. W czerwcu 1943 r. na cmentarzu rozstrzelano i pogrzebano grupę Polaków - już po zakończeniu wojny ich ciała ekshumowano i przeniesiono na cmentarz katolicki.

Proces dewastacji trwał też w czasach PRL - z korespondencji przechowywanej w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie wynika, że macewy w okresie powojennym użyto jako podkłady pod jedn± z dróg. Marek Gosztyła i Michał Proksa w swej ksi±żce Kirkuty Podkarpacia wzmiankuj± też fakt traktowania cmentarza jako dzikiego wysypiska ¶mieci. W 1952 r. uczniowie miejscowego Liceum Ogólnokształc±cego zasadzili na cmentarzu drzewa, a w 1966 r. oficjalnie przejęli cmentarz pod swoj± opiekę.

Istotne zmiany nast±piły w latach 90-tych, kiedy to z inicjatywy Józefa Waldmana cmentarz został ogrodzony i uporz±dkowany. Przy wej¶ciu na betonowych cokołach ustawiono około 20 odzyskanych macew lub ich fragmentów. Najstarszy zidentyfikowany nagrobek pochodzi z 1910 r. i upamiętnia Gołdę córkę Jakowa. Odsłonięto również stylizowany na macewę pomnik, na którym wyryto Gwiazdę Dawida oraz napis: "Ku wiecznej pamięci matce Sabinie Waldman, zm. w listopadzie 1939 r. i wszystkim tu pochowanym. Ufundował Józef Waldman. 1991".

Wej¶cie na cmentarz jest możliwe przez niezamknięt± furtkę.

tekst: K. Bielawski
Kliknij poniższe linki, by obejrzeć film video nakręcone na tym cmentarzu
FILM 1 * FILM 2
Polecamy odwiedzenie stron:
www.sztetl.org.pl
www.shabbat-goy.com
"Zolynia-Zhalin" - Encyclopedia of
JewishCommunities in Poland
Żołynia Memorial Site