W XIX wieku Stefan Prawdzic-Złotnicki postanowił, korzystaj±c z dobrej koniunktury na tego typu przedsięwzięcia, założyć miasto na które przeznaczył tereny obecnej Zduńskiej Woli. W 1825 roku uzyskał on na to przywilej cesarski Aleksandra I, którego art. 5 dotyczył w cało¶ci ludno¶ci żydowskiej. Wspomniany przywilej wyznaczał ¶ci¶le teren zamieszkiwania Żydów, to jest dawn± ulicę Stefana i ul. Ogrodow± oraz plac przy rynku oznaczony numerem 39. Wspomniano także w omawianym artykule o Żydach, którzy zamieszkiwali tereny Zduńskiej Woli przed edyktem. Osoby te, o ile posiadały nieruchomo¶ci poza wyznaczonym terenem osiedlenia, mogły nadal je użytkować. Po ich ¶mierci jednak sukcesorzy musieli te posesje w ci±gu pół roku odsprzedać chrze¶cijanom. Jedynym warunkiem jaki postawiono Żydom, było stałe zajęcie przynosz±ce dochód. Wymieniono w artykule zawody preferowane: fabrykant, rękodzielnik pracuj±cy na własny rachunek, handlowiec - hurtownik wyrobów rękodzielniczych. Wła¶ciciel miasta zobowi±zany został do przekazania placu pod cmentarz żydowski w wieczyste i bezpłatne użytkowanie. Jednocze¶nie artykuł 5 przywileju zaznacza, że osadnictwo żydowskie w Zduńskiej Woli ma mieć charakter kontrolowany. Liczba Żydów nie mogła przekroczyć 1/10 populacji ludno¶ci chrze¶cijańskiej.

Przed wojn± Żydzi zduńskowolscy stanowili blisko trzydzie¶ci sze¶ć procent. ludno¶ci Zduńskiej Woli. Była to grupa znacz±ca nie tylko liczbowo, ale też materialnie. Wiele znanych w mie¶cie zakładów, zarówno w roku 1902, jak i we wcze¶niejszym okresie, należało do Żydów: Piekielnego Abrama i Joela, Lewiego Icka, Warszawskiego Lejzera i Moszka, Rabinowicza Hertza i Rajchenbauma. Za¶ w¶ród kupców można wymienić: Jakuba Hiller - Warszawskiego, Gabriela Berensteina, Izraela Tykocinera i Jakuba Izraela Frenkiela.

Obecnie jedynym ¶ladem bytno¶ci Żydów w Zduńskiej Woli jest cmentarz, założony w 1828 roku. Z zachowanymi blisko trzema tysi±cami macew, czyli płyt nagrobnych, stanowi on jedn± z 37 na ponad 1000 nekropolii żydowskich w Polsce, na których przetrwało od 500 do 5000 macew. Jest zatem ¶wiadectwem przeszło¶ci o wielkiej warto¶ci historycznej, genealogicznej i artystycznej

Najstarsze odnalezione i odczytane do tej pory macewy pochodz± z 1832 roku. Ostatni pochówek miał miejsce w 1964 roku. Nie zachowały się niestety żadne dokumenty bractwa pogrzebowego Chewra Kadisza, dzięki którym można byłoby odtworzyć dzieje cmentarza. W tym też celu prowadzone s± na nim od trzech lat badania - "Photographic and Topographic Census Project in the Jewish Cemetery of Zdunska Wola" - polegaj±ce na wykonaniu pełnej dokumentacji, to jest ponumerowaniu wszystkich zachowanych nagrobków, wykonaniu fotografii każdego z nich, narysowaniu szczegółowego planu cmentarza wraz z usytuowaniem kamieni nagrobnych, oraz odczytanie wszystkich inskrypcji. Prace te prowadzone s± pod kierownictwem prof. Daniela H. Wagnera z Izraela i autorki niniejszego tekstu, przez grupę wolontariuszy - młodzieży i nauczycieli ze szkół zduńskowolskich i izraelskich oraz Towarzystwo Historyczne YACHAD w Zduńskiej Woli.

Cmentarz znajduje się przy ulicy Kaczej. Dojechać do niego najpro¶ciej jest z trasy Zduńska Wola - Sieradz. Teren nekropolii jest ogrodzony i zamknięty. Klucze znajduj± się w Towarzystwie Historycznym YACHAD (kontakt: ul. Sieradzka 6, 98-220 Zduńska Wola, e-mail: kamila.klauzinska @poczta.fm).

Wszystkich zainteresowanych histori± i teraĽniejszo¶ci± Żydów zduńskowolskich zapraszamy do odwiedzenia strony The Jews of Zdunska Wola
oraz witryny Towarzystwa Historycznego Yachad

tekst: Kamila Klauzińska
zdjęcia: Kamila Klauzińska, Daniel H. Wagner