Cmentarz żydowski w Zawierciu powstał w 1905 roku przy obecnej ul. Daszyńskiego, w bezpo¶rednim s±siedztwie nekropolii rzymsko-katolickiej. Cmentarz założono na planie wydłużonego prostok±ta, o długo¶ci 115,70 m i szeroko¶ci 52 metrów, z domem pogrzebowym wzniesionym przy bramie wjazdowej. Pochówki lokowano rzędowo, ustawiaj±c macewy z reguły licem w kierunku szerokiej alei, przecinaj±cej cmentarz na osi północ-południe.

Nekropolia funkcjonowała jeszcze po zakończeniu II wojny ¶wiatowej, jednak z oczywistych względów pogrzebów nie było wiele. Pochowano między innymi Maurycego Binfelda, wła¶ciciela fabryki Ferrum, zmarłego w 1947 roku. Ufundowano również liczne pomniki, stanowi±ce symboliczne mogiły ofiar Holocaustu. W 1988 r. odsłonięto pomnik z kamienia wapiennego o formie kurhanu, w który wmurowano marmurow± tablicę z gwiazd± Dawida i napisem w językach hebrajskim, angielskim i polskim, o tre¶ci: "Tu spoczywaj± zwłoki naszych braci i sióstr zamordowanych przez nazistowskie bestie w czasie likwidacji getta w Zawierciu w sierpniu 1943 r. Cze¶ć ich pamięci! Ziomkostwo Żydów z Zawiercia i okolic - 1998 r."

Większo¶ć nagrobków z zawierciańskiego "beit kwarot" nie reprezentuje wybitnych walorów artystycznych. Zostały one wykonane zgodnie z zasadami sztuki kamieniarskiej, jednak próżno doszukiwać się na nich finezyjnej czcionki czy szczególnie artystycznych zdobień. Cech± charakterystyczn± cmentarza jest niezwykle często pojawiaj±ca się w naczółkach macew płaskorzeĽba przedstawiaj±ca motyw florystyczny, nawi±zuj±cy kształtem do li¶ci. Według Andrzeja Trzcińskiego z Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, znanego badacza sztuki sepulkralnej aszkenazyjskich Żydów, symbol ten to jeden z licznych wariantów "drzewa życia", przedstawianego jako drzewo, gał±zka czy kwiat. Pobieżna obserwacja pozwala stwierdzić, że nagrobki najczę¶ciej wyrabiano seryjnie, wykuwaj±c jedynie spersonalizowane epitafium. Zdarza się, że tuż obok siebie stoj± macewy nie tylko o identycznych kształtach i rozmiarach, ale także z takimi samymi płaskorzeĽbami w zwieńczeniach. Nie ma - jak w przypadku cmentarza w do¶ć blisko położonym Sosnowcu - istotnego zróżnicowania form nagrobnych. Dominuj± tradycyjne macewy, przy czym relatywnie często występuj± płyty podwójne, poł±czone tumb±. Hebrajskie inskrypcje uzupełniaj± napisy w językach lokalnych. Cmentarz żydowski w Zawierciu jest jednak obiektem unikatowym w skali całego kraju. To jedna z niewielu polskich nekropolii wyznania mojżeszowego o tak dobrym stanie zachowania. Do dzi¶ przetrwały praktycznie wszystkie elementy pierwotnego założenia cmentarnego - dom przedpogrzebowy, mur oraz zdecydowana większo¶ć macew, ustawionych rzędowo w miejscach wła¶ciwego pochówku. Długotrwałe oddziaływanie czynników atmosferycznych i jednoczesny brak bież±cej konserwacji spowodowały zniszczenie polichromii, jakimi niegdy¶ powszechnie ozdabiano żydowskie nagrobki. Mimo to w przypadku niektórych macew wci±ż można odnaleĽć ¶lady malatury. Szczególnie ciekawie prezentuje się macewa zmarłej w 1912 r. Tiszel Bierenfreind córki Abrahama Aby (nagrobek o numerze 5031) - w naczółku tego nagrobka widać wyraĽne ¶lady złotego, niebieskiego i czarnego barwnika. Kilkana¶cie płyt nagrobnych - między innymi macewa Icchaka Tenenboima syna Meira ha-Kohena - posiada polichromie odnowione w minionych latach. Najstarszy zidentyfikowany nagrobek upamiętnia Mosze Jehudę Lejba Jungstera, zmarłego w 1906 roku. Przy bramie wjazdowej wznosz± się zabudowania wykorzystywane niegdy¶ jako beit tahara oraz zaplecze gospodarcze nekropolii. W budynku położonym z lewej strony znajdowały się dwa karawany i magazyn, po prawej - dom przedpogrzebowy w którym przechowywano zwłoki przed pogrzebem i dokonywano rytualnej ablucji zmarłego. Tu również mieszkał dozorca cmentarza.

W 1999 r. przeprowadzono prace inwentaryzacyjne, w wyniku których powstał rejestr, zawieraj±cy numery grobów, dane zmarłych i ich daty ¶mierci. W paĽdzierniku 2008 r. autor niniejszego artykułu wykonał kompleksow± dokumentację fotograficzn± cmentarza. Zdjęcia wszystkich macew zostały przekazane ziomkostwu Żydów Zagłębiowskich w Nowym Jorku. Planowane jest przetłumaczenie tre¶ci epitafiów i opublikowanie ich wraz z fotografiami w serwisie internetowym Jewishgen.

Dzięki wsparciu finansowemu Żydów wywodz±cych się z Zawiercia, na cmentarzu na bież±co prowadzone s± prace porz±dkowe. Teren nekropolii jest ogrodzony i strzeżony. Klucze do bramy wej¶ciowej udostępnia opiekun cmentarza (tel. 790 617 197).