Społeczno¶ć żydowska w Zakopanem pojawiła się na pocz±tku XIX wieku. W 1848r. Zakopane zamieszkiwało 2.431 katolików, 4 ewangelików i 15 Żydów. Wraz z rozwojem Zakopanego powiększała się stale liczba ludno¶ci żydowskiej, w 1880r. liczyła ona 84 osoby, w 1900 r. już 198, w 1910 r. - 361, 1921 r. - 533, 1931 r. - 2.900. W chwili wybuchu II wojny ¶wiatowej, można przypuszczać, że liczba ludno¶ci żydowskiej zamieszkałej w Zakopanem wynosiła około 3.000 osób, czyli 15,5 % ogółu mieszkańców.

Żydzi zajmowali się głównie handlem, rzemiosłem, usługami, prowadzili też pensjonaty. Byli ważnym czynnikiem miastotwórczym Zakopanego. Tworzyli własne organizacje religijne, zawodowe a także kluby sportowe, takie jak "Makkabi" i "Hagibor". Wielkim wydarzeniem i ¶więtem dla tutejszej społeczno¶ci żydowskiej było zorganizowanie w Zakopanem I Zimowych Igrzysk ¦wiata "Makkabiady", które odbyły się w dniach 2-5 II 1933r. Zgromadziły one kilkuset żydowskich zawodników z całego ¶wiata i tysi±ce go¶ci. Żydzi angażowali się też w uroczysto¶ci patriotyczne organizowane w Zakopanem, np. w 1894 roku, w czasie obchodów 100 rocznicy powstania ko¶ciuszkowskiego cały zbór izraelski wyst±pił z własn± chor±gwi±. W Polsce niepodległej co roku, w bożnicy odbywały się modły i nabożeństwa z okazji imienin marszałka Józefa Piłsudskiego i ¶więta odzyskania niepodległo¶ci.

Bardzo dynamiczny wzrost liczby zakopiańczyków wyznania mojżeszowego w latach dwudziestych XX wieku spowodował konieczno¶ć budowy własnego cmentarza. Dotychczas zmarłych chowano na cmentarzu żydowskim w Nowym Targu. Było to niezwykle uci±żliwe dla miejscowej społeczno¶ci. Powołany został specjalny Komitet Budowy Cmentarza na czele którego stanęli dr Adolf Statter, wła¶ciciel sklepu żelaznego i dr Bertold Fass, adwokat. Po wielu trudno¶ciach zakupiono w 1926 roku od Franciszka Bachledy Żarskiego i Anny Bachledy Bacy teren na Bachledzkim Wierchu, leż±cy z dala od centrum, we wschodniej czę¶ci Zakopanego. Protesty mieszkańców osiedla Bachledy przeciwko budowie cmentarza i sprzeciw ówczesnych władz zakopiańskich spowodowały, że dopiero po pięciu latach można było uzyskać wszelkie zezwolenia i zakończyć budowę.

Uroczyste po¶więcenie nowo założonego cmentarza żydowskiego odbyło się w niedzielę, 27 grudnia 1931 roku. Według krakowskiego "Nowego Dziennika" w bożnicy zebrali się prawie wszyscy spo¶ród zakopiańskich Żydów i wielu czasowo przebywaj±cych go¶ci wraz z rabinem m. Katowic doktorem Chamajdesem. Przybyli również przedstawiciele zakopiańskich władz: burmistrz Leopold Winnicki, wiceburmistrz Jan Jacina, starosta Skalecki, dyrektor Banku Podhalańskiego i prezes Zwi±zku Górali Wojciech Krzeptowski, prezes Kongregacji Kupieckiej Antoni Krzyżak, architekt miejski inż. Adam Hełm-Pirgo, komisarz Gawlik, radny Stanisław Niemczyk. Przemówienie wstępne wygłosił dr Adolf Statter, który podziękował władzom za przychylne ustosunkowanie się i za udzielenie pozwolenia na budowę cmentarza. Modły odprawił zakopiański kantor p. Muller, po czym rabin Eliasz Eichenstein okre¶lił rytualne znaczenie cmentarza i wezwał do popierania wysiłków Komitetu Budowy Synagogi. Na zakończenie kantor Leser z Nowego Targu odprawił nabożeństwo ku czci prezydenta RP Ignacego Mo¶cickiego i marszałka Józefa Piłsudskiego. Po nabożeństwie wszyscy udali się saniami na cmentarz, na Bachledzki Wierch, gdzie nast±piły modły i tradycyjne 7-krotne obchodzenie placu cmentarnego. Doktor Bertold Fass podziękował przedstawicielom władz za poparcie jakiego doznał u nich Komitet Budowy Cmentarza, bez której to pomocy dzieło to znacznego doznałoby opóĽnienia. Dyrektor Wojciech Krzeptowski i komisarz Gawlik wyrazili w imieniu władz zadowolenie z otwarcia cmentarza i podkre¶lili, że wobec majestatu ¶mierci wszyscy jeste¶my równi.

Teren cmentarza był ogrodzony drewnianym płotem z desek, obok zbudowano drewniany domek dla dozorcy, kostnicę i pomieszczenie gospodarcze. Był własno¶ci± Żydowskiego Stowarzyszenia Pielęgnacji Chorych Bikur-Cholim. Cmentarzem opiekowało się Żydowskie Stowarzyszenie Pogrzebowe Chewra-Kadisza, któremu prezesował M. Sapse.
Do 1939 roku odbyło się tu kilkadziesi±t pogrzebów. Zgodnie z tradycj± kamienne nagrobki, macewy zwrócone były w kierunku wschodnim.

Powstanie cmentarza było krokiem naprzód w d±żeniu do stworzenia w Zakopanem odrębnej Żydowskiej Gminy Wyznaniowej, co też po wybudowaniu nowej synagogi udało się uzyskać w 1938 roku.

W czasie okupacji, w latach 1941-1942, Niemcy zniszczyli cały cmentarz - rozebrali ogrodzenie i domek, macewy zostały powywracane i czę¶ciowo zniszczone. Bezpo¶rednio po wojnie macewy zaginęły i trudno jest dzi¶ ustalić co się z nimi stało. Pozostało tyko kilka kamiennych i betonowych płyt zaznaczaj±cych groby. Cmentarz znikn±ł w¶ród traw i zaro¶li. Znikn±ł również ze ¶wiadomo¶ci mieszkańców Zakopanego i tylko nieliczni wiedz± o tym miejscu. W zbiorach Muzeum Tatrzańskiego przechowywane s± zdjęcia cmentarza wykonane przez H. Josta przed i po zniszczeniu.

Dopiero w 1988 roku, z inicjatywy Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, Oddział Podhalański im. Stanisława Witkiewicza opracowano projekt ochrony i uporz±dkowania żydowskiego cmentarza na Bachledzkim Wierchu. Cmentarz miał być ogrodzony, planowano również postawienie odlanego z br±zu pomnika według projektu artysty rzeĽbiarza Michała G±sienicy Szostaka.

13 paĽdziernika 2004 miało miejsce uroczyste otwarcie odnowionego cmentarza żydowskiego w Zakopanem na Bachledzkim Wierchu. Z licz±cej przed wojn± ponad trzy tysi±ce osób gminy żydowskiej bardzo nielicznym udało się przetrwać wojnę. Jednym z ocalonych jest obecny ambasador USA na Słowacji - Ronald Weiser, który współpracuj±c z Fundacj± Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego przyczynił się do odnowienia kirkutu.

Tekst: Lesław Dall
Zdjęcia współczesne: Artur Cyruk
Zdjęcia archiwalne: H. Jost
Tekst zamieszczono dzięki uprzejmo¶ci Forum Żydów Polskich