Zagórow - jako miasto będ±ce własno¶ci± klasztorn± - przez wiele lat był zamknięty dla osadnictwa żydowskiego. Stan ten uległ zmianie na przełomie XVIII i XIX wieku. W 1808 roku w miejscowo¶ci odnotowano obecno¶ć 21 żydowskich mieszkańców. Liczba wyznawców judaizmu w Zagórowie wzrastała dynamicznie - o ile w 1827 roku mieszkało tu 187 Żydów, to w 1897 roku w mie¶cie było już 658 osób pochodzenia żydowskiego. Podstaw± ich utrzymania były handel i rzemiosło. Wielu z nich zajmowało się handlem produktami spożywczymi, skupowanymi od okolicznych chłopów, Żydzi byli także kapelusznikami, krawcami, szewcami, blacharzami i stolarzami. W 1882 roku oddano do użytku synagogę, wybudowan± dzięki staraniom Abrama Jochimkiewicza i Ajzyka Nelkena. Autorzy opublikowanego w 1939 roku "Almanachu gmin żydowskich" napisali, że jej "gmach i piękne wnętrze s± chlub± gminy".

Przed I wojn± ¶wiatow± w¶ród czę¶ci zagórowskich Żydów zyskały idee syjonistyczne. Wkrótce swoje placówki otworzyły tu "Ha-histadrut Ha-cijonit Be-Polanija" (inaczej Organizacja Syjonistyczna w Polsce) oraz "Hamizrachi". W Zagórowie działały także liczne żydowskie stowarzyszenia o charakterze religijnym, gospodarczym i charytatywnym.

W spisie powszechnym z 1921 roku 807 zagórowian zadeklarowało pochodzenie żydowskie. Kryzys z okresu międzywojennego nie omin±ł także Zagórowa. Trudne warunki gospodarcze w poł±czeniu z rosn±c± konkurencj± wymusiły powstanie w 1920 r. stowarzyszenia, którego celem miała być obrona interesów żydowskich rzemie¶lników. W lutym 1936 roku w Zagórowie doszło do antysemickich zamieszek. Podczas targu tłum zacz±ł niszczyć stragany należ±ce do żydowskich kupców i rabować ich towary. Sprawa znalazła swój finał na sali s±dowej. Bojkot ekonomiczny trwał jednak nadal, zmuszaj±c czę¶ć Żydów do znacznego ograniczenia działalno¶ci gospodarczej. Sytuacja ta dotkliwie uderzyła także w gminę żydowsk±, która bilans w 1936 roku zamknęła deficytem i jeszcze przez długi czas zmagała się z problemami finansowymi.

Pod koniec lat trzydziestych rabinem w Zagórowie był Szlomo Grudziński, a przewodnicz±cym gminy żydowskiej Majer Dessauer. W zarz±dzie kahału zasiadali też: Szymon Bauman, Lajzer Brysz, Lajzer Wolf-Korn, Eljasz Kronman, Mojsze Jakub Rosenthal, Szloma Sieradzki i Rubin Szafraniecki.

Po zajęciu miasta przez wojska niemieckie w 1939 roku, Żydzi z Zagórowa zostali poddani licznym represjom. Skonfiskowano ich maj±tek, zmuszano do prac fizycznych na rzecz III Rzeszy, nakazano noszenie Gwiazd Dawida. W lutym 1940 roku czę¶ć Żydów wywieziono do obozu pracy, a w kilka tygodni póĽniej w mie¶cie utworzono getto, w którym stłoczono też przesiedleńców z Goliny, Konina i Słupcy. Ł±cznie w getcie przebywało około dwóch tysięcy osób. W 1941 roku czę¶ć mieszkańców getta deportowano do obozów pracy. Pozostałych zamordowano w lesie w pobliżu Kazimierza Biskupiego. Wielu zgładzono w niezwykle okrutny sposób, wpędzaj±c do dołu z wapnem, a następnie zalewaj±c wod±.

Cmentarz żydowski w Zagórowie położony jest w lesie, przy drodze do Imielna. Jego lokalizację zaznaczono na wojskowej mapie okolic Konina z 1935 roku. W wyniku zniszczeń dzi¶ na terenie nekropolii znajduj± się jedynie dwa nagrobki: Icchaka syna Jehudy Nelkena, zm. w dn. 03.07.1916 r. oraz jego syna Maurycego Mosze Nelkena, zm. w dn. 21.08.1923 r. - młynarza i wła¶ciciela gorzelni w pobliskim L±dku. Kilkana¶cie lat temu - dzięki zaangażowaniu między innymi Łucji Nowak z Muzeum Okręgowego w Koninie - na cmentarzu ustawiono pami±tkowy kamień z napisem: "Cmentarz żydowski. Teren prawnie chroniony. Uszanuj miejsce spoczynku zmarłych".

tekst: K. Bielawski
Bibliografia:
"Zagórów" - Encyclopedia of Jewish Communities in Poland
Encyclopedia of Jewish Life before and during the Holocaust

Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Zagórowa i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętaj± ten cmentarz z okresu przed II wojn± ¶wiatow±.