Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
ŻABNO    

Żydzi w Żabnie mieszkali od drugiej połowy siedemnastego wieku. Prawo osiedlania się i handlu w mieście po raz pierwszy otrzymali w 1675 roku. W dniu 5 września 1692 roku Łukasz Franciszek Jarand wydał przywilej, gwarantujący Żydom między innymi swobodne prowadzenie handlu i rzemiosła, zwolnienia podatkowe, prawo do lichwy, arendy, zakupu gruntów i budowy domów, wzniesienia synagogi i urządzenia cmentarza. Przywileje te zostały potwierdzone w 1723 roku. Na przestrzeni lat liczba Żydów w Żabnie ulegała wahaniom, jednak grupa ta zawsze tworzyła istotną część miejscowej społeczności. W 1890 roku w Żabnie żyło 672 wyznawców judaizmu, co stanowiło ponad połowę całej ludności. Wielu żabieńskich Żydów było zwolennikami chasydyzmu. Dynastia cadyków z Żabna wywodziła się od Dawida Ungera z Dąbrowy, ucznia słynnego "Widzącego z Lublina".

Przed wybuchem II wojny światowej w miejscowości mieszkało około pół tysiąca osób pochodzenia żydowskiego. Po zajęciu miasta przez hitlerowców, żabieńscy Żydzi zostali poddani narastającym represjom. W maju 1942 roku w mieście utworzono getto, w którym stłoczono ponad siedemset osób. Getto istniało zaledwie kilka miesięcy. We wrześniu 1942 roku Żydzi z Żabna zostali deportowani i zgładzeni w obozie zagłady w Bełżcu.

Dziś o miejscowym sztetl przypomina założony w 1692 roku cmentarz, zlokalizowany w północno-wschodniej części miasteczka, w dzielnicy zwanej Zakirchole, przy obecnej ul. Kościuszki. Na płaskim terenie o powierzchni około jednego hektara zachowała się liczna grupa macew, wykonanych w większości z piaskowca i wapienia, z inskrypcjami w języku hebrajskim. W ich zwieńczeniach widnieją typowe dla żydowskiej sztuki nagrobnej płaskorzeźby, przedstawiające między innymi: lwy, korony, świece i świeczniki, dłonie wrzucające monety do skarbonek oraz motywy roślinne.

Do 1939 r. cmentarz zajmował działkę w kształcie zbliżonym do litery L, o wymiarach około 100 na 105 metrów. Przy bramie znajdowały się dwa budynki: w jednym z nich mieszkał dozorca, drugi - zwany przez ludność chrześcijańską "Koszernią" - pełnił funkcję beit tahary, czyli domu, w którym członkowie bractwa Chewra Kadisza dokonywali rytualnej ablucji zwłok. Ogrodzenie składało się z betonowego muru oraz drewnianego płotu. Brama była wykonana z prętów żelaznych, ze zwieńczeniem w formie Gwiazdy Dawida oraz napisem w języku hebrajskim o nieustalonej treści.

Podczas drugiej wojny światowej cmentarz uległ częściowej dewastacji. Władze okupacyjne wydały rozkaz zburzenia budynków znajdujących się na cmentarzu, a betonowy mur stanowił cel podczas ćwiczeń niemieckich artylerzystów. Teren nekropolii stał się miejscem egzekucji osób pochodzenia żydowskiego i romskiego. Między innymi w dniu 15 września 1942 r., podczas likwidacji getta w Żabnie, naziści rozstrzelali na cmentarzu grupę miejscowej ludności żydowskiej. Ofiary pogrzebano w miejscu zbrodni. Wcześniej - w dniu 10 marca 1942 r. - na cmentarzu pochowano grupę kilkunastu osób, zamordowanych na terenie miasta.

W latach dziewięćdziesiątych XX wieku odbudowano ohel, chroniący groby miejscowych cadyków: Izraela Elimelecha z Żabna (zm. w 1867 roku) oraz jego syna Jakuba Izaaka i wnuka Szaloma Dawida (zm. w 1923 roku). Przytoczmy tu tłumaczenie inskrypcji z macewy Izraela Elimelecha: "Tu pochowany pan, przewodniczący sądu rabinackiego tutejszej gminy, który rozkazał, aby nie opisywać jego doskonałości. Nasz nauczyciel, pan i mistrz Izrael Elimelech, syn sprawiedliwego pana, światłości świętej, naszego nauczyciela, pana i mistrza Józefa (pamięć sprawiedliwego błogosławiona), wnuka gaona [....] błogosławionej pamięci. Zmarł w dniu 7 elul 627 roku według małego rachunku. Niech dusza jego związana będzie w węzełku życia" (źródło tłumaczenia: M. Wodziński "Groby cadyków w Polsce").

W sierpniu 2004 roku na cmentarzu wzniesiono pomnik, poświęcony Żydom zamordowanym w czasach Zagłady. Na stylizowanej na macewę płycie wyryto napis: "Błogosławionej pamięci kilkuset żydowskich mieszkańców Żabna, ofiar hitlerowskich zbrodni w okresie II wojny światowej. Fundatorzy: Dorota Aronowitz, Genowefa Dombek, Mala Forst, Anna Shore". W uroczystości odsłonięcia wzięli udział między innymi ambasador Izraela w Polsce Dawid Peleg, mieszkańcy Żabna, potomkowie żabieńskich Żydów.

Nekropolia była kilkakrotnie porządkowana, w latach 1991 - 1992 dzięki wysiłkom Abrahama Ladnera, a ostatnio przez młodzież, działającą w ramach programu "Antyschematy". Na swojej stronie internetowej tak wspominają te dni: "Restaurowanie cmentarza żydowskiego w Żabnie trwało od 15 do 23 sierpnia 2004 roku. W pierwszych dniach pracy udało się nam uporać z chaszczami i akacjami utrudniającymi dostęp do nagrobków, następnie odkopywaliśmy i podnosiliśmy zwalone kamienne macewy, co nie było proste, głównie ze względu na ich rozmiary i wagę. Pracę utrudniał nieco męczący upał, ale dało się go znieść, zwłaszcza, gdy po południu oglądaliśmy efekty naszego trudu".

W 2012 r. staraniem Urzędu Miasta Żabno została wydana ulotka o cmentarzu. Można ją pobrać klikając tutaj.


tekst: K. Bielawski
zdjęcia: Marcin Głuszek
Bibliografia:
P. Domański, Izraelici w Żabnie
J. Rzeszuto "Żydzi dąbrowscy"
M. Wodziński "Groby cadyków w Polsce"
Polecamy też lekturę opracowania "Żydzi w Żabnie"

Żabno - cmentarz żydowski Żabno - cmentarz żydowski Żabno - cmentarz żydowski Żabno - cmentarz żydowski
Żabno - cmentarz żydowski Żabno - cmentarz żydowski Żabno - cmentarz żydowski Żabno - cmentarz żydowski
Żabno - cmentarz żydowski Żabno - cmentarz żydowski Żabno - cmentarz żydowski Żabno - cmentarz żydowski
Żabno - cmentarz żydowski Żabno - cmentarz żydowski Żabno - cmentarz żydowski Żabno - cmentarz żydowski
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Żabna i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas