Przedwojenna anegdota głosiła, że połowa mieszkańców Wyszkowa to Żydzi, a druga połowa to Żydówki. Faktem jest, że w 1939 roku wyznawcy judaizmu stanowili około 50% ludno¶ci miasta.

Tutejsi Żydzi w czasie wojny zostali wywiezieni do getta w Warszawie, sk±d póĽniej trafili do obozów zagłady. W Wyszkowie mieszkał Mordechaj Anielewicz, członek syjonistycznej grupy skautowskiej Haszomer Hacair, współtwórca Żydowskiej Organizacji Bojowej i jeden z przywódców powstania w getcie warszawskim. Rodzina Anielewiczów mieszkała nad Bugiem, w pobliżu ko¶cioła. Po wojnie w tym miejscu wzniesiono pomnik.

Cmentarz żydowski w Wyszkowie został założony na pocz±tku XIX wieku. Niestety, historia obeszła się z nim okrutnie. W czasie wojny nazi¶ci wykorzystali płyty nagrobne do prac melioracyjnych oraz do utwardzenia placu przy lokalnej siedzibie gestapo. Po wyzwoleniu na terenie nekropolii urz±dzono kopalnię żwiru.

W latach dziewięćdziesi±tych XX wieku w miejscu cmentarza wzniesiono Pomnik Pamięci Żydów Wyszkowa, zaprojektowany przez Wojciecha Henrykowskiego. W półkolist± ¶cianę wmurowano około osiemdziesięciu odnalezionych macew i ich fragmentów. Odsłonięcie pomnika odbyło się w dniu 14 VIII 1997 r., a uczestnicz±cy w uroczysto¶ci ambasador Stanów Zjednoczonych Nicolas Rey odczytał list prezydenta Billa Clintona. W ¶cianę lapidarium wmurowano tablicę z napisem: "Te kamienie - to wszystko, co pozostało z pulsuj±cej życiem społeczno¶ci żydowskiej, która odegrała ważn± rolę w dziejach Wyszkowa. Umie¶cili¶my je tutaj dla zachowania pamięci o historii miasta i Żydach Wyszkowa, których pochłon±ł Holokaust". Na dużym, czarnym kamieniu przy wej¶ciu na teren cmentarza wyryto tekst: "Tę ¶cieżkę kohenów z miło¶ci± po¶więcaj± pamięci Efraima Elimelelecha Ben Cwi Ha-Kohen Darembluma jego dzieci i wnuki".

Cmentarz znajduje się po¶ród nadbużańskich ł±k, na końcu ulicy Ł±cznej. Utwardzona droga przechodzi w poln± ¶cieżkę, któr± należy przej¶ć jeszcze około stu metrów. Pomnik widoczny będzie po lewej stronie.

tekst & zdjęcia: K. Bielawski

Więcej informacji o wyszkowskich Żydach znajdziesz na witrynach:
Explore Your Jewish Heritage in Wyszków
WE REMEMBER JEWISH WYSZKÓW!
Polecamy też zapoznanie się z Księg± Pamięci Wyszkowa
Kliknij tu, obejrzeć amatorski film video, nakręcony na cmentarzu żydowskim w Wyszkowie
Wirtualny spacer po cmentarzu odbędziesz dzięki serwisowi Pano.com.pl - Panoramy 360
Współrzędne cmentarza wg GPS: N 52° 36.031' E 021° 28.368'