Cmentarz żydowski we Wschowie Jewish cemetery in Wschowa Fraustadt

Cmentarz żydowski we Wschowie znajduje się w północno-wschodniej czę¶ci miasta, przy obecnej ul. 17 Pułku Ułanów. Cmentarz zajmuje działkę geodezyjn± nr 081203 4.0001.670 na planie wydłużonego prostok±ta, o powierzchni 6077 m kw.

Historia obiektu sięga XVIII w. Gmina żydowska na pocz±tku 1759 r. uzyskała prawo założenia cmentarza, potwierdzone przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W wyniku protestów mieszczan, w 1765 r. biskup poznański zakazał prowadzenia cmentarza, a jego decyzję w 1766 r. i w 1768 r. zatwierdził król, który nakazał zniszczyć cmentarz, a w 1768 r. wygnał Żydów z miasta. Wschowscy Żydzi odwołali się od decyzji biskupa i króla. Sprawa ci±gnęła się długo i dopiero w 1785 r. ponownie otwarto cmentarz.

W 1844 r. władze Wschowy potwierdziły prawo własno¶ci gminy żydowskiej do działki cmentarnej. W 1858 r. na cmentarzu powstał nowy dom pogrzebowy. Infrastrukturę cmentarn± gruntownie przebudowano na pocz±tku XX w. W 1904 r. gmina wyburzyła istniej±ce zabudowania i wzniosła nowy dom przedpogrzebowy, przy którym znajdowały się: garaż na karawan, stajnie i mieszkanie stróża.

Można zakładać, że w ci±gu ponad 150 lat funkcjonowania cmentarza, pochowano na nim co najmniej kilkaset osób. Spoczęli tu m. in. rabin Abarbanell, rabin Marcus Grohs i przodkowie dr. Leo Baecka.

Cmentarz pełnił funkcje grzebalne prawdopodobnie do 1940 r. II wojnę ¶wiatow± obiekt przetrwał bez większych zniszczeń. W latach 50-tych XX w. sporadycznie dochodziło do aktów dewastacji. Mieszkańcy osiedleni po wojnie w domach znajduj±cych się w pobliżu cmentarza, wspominaj± przypadki kradzieży macew oraz elementów metalowych. W latach 60-tych w ramach ogólnokrajowej akcji "1000 szkół na Tysi±clecie Państwa Polskiego" rozebrano mur oraz wszystkie budynki cmentarne. Pozyskany materiał wykorzystano do budowy Szkoły Podstawowej nr 1.

W dn. 9 maja 1972 r. władze Wschowy wydały decyzję o zlikwidowaniu cmentarza. Około 1978 r. przy użyciu ciężkiego sprzętu usunięto większo¶ć macew. Starsi mieszkańcy Wschowy pamiętaj± swoje zaskoczenie, odgłosy niszczenia nagrobków, powiadomienie milicji oraz brak jakichkolwiek działań ze strony władz.

Macewy prawdopodobnie posłużyły m. in. do utwardzenia ul. Targowej oraz budowy fundamentów niektórych domów jednorodzinnych.

W wyniku dewastacji niemal wszystkie naziemne ¶lady cmentarza uległy zatarciu. Jego teren czę¶ciowo porasta dzika ro¶linno¶ć. W kilku miejscach widoczne s± podmurówki nagrobków. Na cmentarzu urz±dzono boisko do gry w piłkę nożn±. Od mieszkańców można usłyszeć historię o ko¶ciach, wykopanych podczas ustawiania bramki.

Kilka odnalezionych macew umieszczono w lapidarium Muzeum RzeĽby Nagrobnej we Wschowie przy ul. Polnej. Cztery inne macewy przewieziono na cmentarz żydowskiej w Górczynie koło Szlichtyngowej.

W 2008 r. uczniowie I Zespołu Szkół im. S. Staszica we Wschowie pod opiek± nauczyciela Marka Jarosza wykonali prace porz±dkowe na cmentarzu. Zebrali ¶mieci, rozebrali bramkę na nielegalnym boisku, zniwelowali wtórnie usypane pagórki. Akcję zrealizowano w ramach programu "Przywróćmy pamięć", prowadzonego przez Fundację Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.

O istnieniu w tym miejscu cmentarza przypomina tablica informacyjna z napisem o tre¶ci: "Tablica upamiętniaj±ca miejsce cmentarza żydowskiego, założonego w 1765 r., czynnego do 1940 r. Prosimy o poszanowanie tego miejsca wiecznego spoczynku wielu pokoleń mieszkańców Wschowy. B-że pełen miłosierdzia, zasiadaj±cy na wysoko¶ciach, spraw by znalazła wytchnienie pod skrzydłami B-skiej obecno¶ci, ¶więtych i czystych niczym ¶wiatło¶ć firmamentu niebieskiego..... dusza, która zeszła z tego ¶wiata".

W 2015 r. starania na rzecz uporz±dkowania i upamiętnienia cmentarza podjęło Stowarzyszenie Czas ART. Jego członkowie licz±, że we współpracy z organizacjami żydowskimi oraz władzami samorz±dowymi uda się zainicjować szereg akcji aktywizuj±cych lokaln± społeczno¶ć do pracy na rzecz cmentarza i pamięci o kulturze żydowskiej. Stowarzyszenie Czas ART apeluje do mieszkańców o dzielenie się wszelkimi informacjami o cmentarzu, jego zdjęciami. Informacje i materiały można przesyłać na adres czasart@gmail.com.

Wpłaty na rzecz ratowania cmentarza żydowskiego we Wschowie można dokonywać na konto Stowarzyszenia Czas A.R.T.
IBAN: PL 59 8669 0001 2011 0012 2656 0001
SWIFT: GBWCPLPP 59 8669 0001 2011 0012 2656 0001
z dopiskiem: "Cmentarz żydowski"

Tekst: Krzysztof Bielawski, Katarzyna Owoc-Kochańska - Stowarzyszenie Czas ART
Bibliografia: Kirmiel A., Cmentarz żydowski we Wschowie [online] http://www.sztetl.org.pl/pl/article/wschowa/12,cmentarze/2023,cmentarz-zydowski-we-wschowie/?action=viewtable [dostęp: 30.08.2015].