Najprawdopodobniej na przełomie XII i XIII w. powstał za Bram± Oławsk± (w rejonie dzisiejszych ulic Traugutta, Podwale i Krasińskiego) pierwszy cmentarz żydowski we Wrocławiu. Był długi na 280 i szeroki na 150 kroków, miał około 5 mórg powierzchni. Istniał do kwietnia 1346 r., kiedy to rozpoczęła się jego rozbiórka, zgodnie z pozwoleniem z dnia 27 wrze¶nia 1345 r., wydanym przez zwierzchnika ¦l±ska, króla czeskiego Jana Luksemburskiego. Kamienie nagrobne zostały użyte do naprawy murów, brukowania ulic i budowy budynków. Z tego cmentarza zachowało się kilka macew.

Macewa ze zdjęcia nr 1 jest uznana za najstarszy żydowski pomnik nagrobny w Polsce. Odnaleziono j± w 1917 r. we wrocławskiej katedrze ¦w. Jana Chrzciciela. Napis na nagrobku głosi: "Kamień ten jest stel± nagrobn± pana Dawida o miłym głosie, syna pana Sar Szaloma; przył±czony w drugim [dniu] tygodnia, 25 dnia miesi±ca aw w roku 4000 i 800 i 163 od stworzenia ¶wiata. Dusza jego zwi±zana w węzełku życia".

Macewa stała najprawdopodobniej na mogile kantora, zmarłego 4 sierpnia 1203 r. Paweł Fijałkowski w swym opracowaniu Pocz±tki obecno¶ci Żydów w Polsce, X-XIII wiek ( Studia z dziejów Żydów w Pols ce, tom I) zwraca uwagę na imię ojca zmarłego: "Ojciec Dawida nosił imię Sar Szalom - co znaczy Ksi±że Pokoju - bardzo rzadkie w¶ród ówczesnych Żydów europejskich, nie występuj±ce w¶ród Żydów niemieckich, częste natomiast na Bliskim Wschodzie. Dlatego też badacz dziejów Żydów ¶l±skich Markus Brann wysnuł wniosek, że ojciec Dawida lub on sam był przybyszem znad Nilu lub Eufratu".

Fragment macewy ze zdjęcia nr 2 to czę¶ć nagrobka Arona syna Abrahama; zmarłego po 1239/1240 r. Została odnaleziona w 1924 r. przy domu przy obecnej ul. Kiełba¶niczej 5.

Na zdjęciu nr 3 widnieje nagrobek Chaima syna [....], zmarłego 15 tewet 5007 roku (25 grudnia 1246 r.). Stela została odnaleziona na dziedzińcu ratusza w 1848 roku.

Niekompletna macewa na zdjęciu nr 4 została odnaleziona w 1936 r. w skarpie odrzańskiej pomiędzy obecnymi mostami Pokoju i Grunwaldzkim. Pochodzi z grobu Jakuba (?) syna Chaima, zmarłego 18 ijar 5103 r. (13 maja 1343 r.).

Na zdjęciu nr 5 widnieje największa z zachowanych ¶redniowiecznych macew, odnaleziona w domu parafii katolickiej w Le¶nicy (obecnie czę¶ć Wrocławia). Inskrypcja wyryta na nagrobku głosi: "Tutaj pogrzebany m±ż czysty, człowiek nieskazitelny, skruszony i pokorny pan Samson, syn pana Izaaka, którego krew przelał okrutny potwór. Ukochany, ¶więty pan został wezwany, by zamieszkać w siedzibie w cieniu Mieszkańca niebios 28 przed ¶więtem nowego miesi±ca szwat roku 105 szóstego stulecia. I niech będzie jego wola, aby był młodzieniec z mężami godnymi Ananiaszem, Miszaelem i Azariaszem i wszystkimi sprawiedliwymi w ogrodzie Eden. Amen, Amen, Amen. Sela, Sela, Sela". Podana w inskrypcji data 28 tewet 5105 r. odpowiada 3 stycznia 1345 roku.

Macewę nr 1 można ogl±dać w Muzeum Historycznym we Wrocławiu przy ul. Kazimierza Wielkiego 35, macewę nr 3 w Muzeum Archeologicznym we Wrocławiu przy ul. Cieszyńskiego 9. Pozostałe nagrobki przytwierdzono do muru cmentarza przy ul. ¦lężnej.

tekst & zdjęcia: Małgorzata Fr±ckowiak
¬ródło: M. Wodziński, Hebrajskie inskrypcje na ¦l±sku XIII-XVIII wieku, Wrocław 1996, ss. 167-197.
Kliknij tu, by obejrzeć film video "¦redniowieczny cmentarz za Bram± Oławsk±"