Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
WROCŁAW (ul. Gwarna)

Drugi - po ¶redniowiecznym - cmentarz żydowski we Wrocławiu został założony w 1771 r. na Przedmie¶ciu ¦widnickim, przy obecnej ul. Gwarnej. Jego powierzchnia była stopniowo powiększana - kolejne zakupy gruntu nast±piły w 1776 r. i 1807 r. Ostatecznie cmentarz zaj±ł działkę na planie trójk±ta, leż±c± przy Gartenstarsse (obecnie ul. Piłsudskiego) i Claassenstrasse (obecnie ul. Gwarn±). W 1808 r. gmina żydowska otoczyła cmentarz murem, a w 1832 r. zbudowano dom przedpogrzebowy.

Cmentarz został zamknięty do celów grzebalnych w 1856 r. W póĽniejszym okresie dokonywano na nim pochówków osób, które wcze¶niej wykupiły sobie miejsca (na przykład przy grobach członków rodziny).

W 1908 r. przez południowo-wschodni narożnik przeprowadzono Bahnhofstrasse (obecnie ul. Dworcow±), dziel±c cmentarz na dwie czę¶ci. Gmina żydowska po długich negocjacjach wyraziła zgodę na tę operację. Szcz±tki ludzkie z tego terenu ekshumowano i złożono prawdopodobnie w zachodniej czę¶ci cmentarza. Do kolejnej ekshumacji około 150 grobów doszło w 1937 r., kiedy gmina żydowska sprzedała miastu skrawek cmentarza, odcięty Bahnhofstrasse (obecnie ul. Dworcow±).

Cmentarz na planie Wrocławia z 1926 roku

Podczas przeprowadzonej w 1908 r. inwentaryzacji cmentarza doliczono się około 3400 nagrobków. Na cmentarzu spoczęli m.in.:
- Isaiah ben Juda Leib Berlin (1725-1799) - rabin Wrocławia,
- Joseph Jonas Fränekel (1721-1796) - rabin Wrocławia,
- Aron Karfunkel (1762-1816) - rabin w Gowarczowie, Łasku, Nachodzie, Wrocławiu; w latach 1807-1816 Naczelny Rabin ¦l±ska,
- Abraham ben Gedalia Tiktin (1764-1820) - rabin w Swarzędzu, Łęczycy, Głogowie, Naczelny Rabin Wrocławia i Królewski Rabin Ziemski ¦l±ska. Autor księgi Petach ha-Bajt,
- Salomon Tiktin (1791-1843) - Naczelny Rabina Wrocławia, Królewski Rabin Ziemski ¦l±ska,
- Jonas Fränekel (1773-1846) - filantrop, fundator Żydowskiego Seminarium Teologicznego,
- Elias Henschel (1755-1839) - humanista, lekarz, działacz Żydowskiego Towarzystwa Szpitalno-Pogrzebowego.

Cmentarz uległ dewastacji pod koniec lat trzydziestych XX w. oraz w okresie póĽniejszym. Podczas drugiej wojny ¶wiatowej na cmentarzu rozpoczęto budowę schronu. W latach PRL teren czę¶ciowo zabudowano (między innymi w latach 1961-1964 wzniesiono bloki mieszkalne dla pracowników PKP oraz garaże). Wszelkie naziemne ¶lady grobów uległy zatarciu. Niewykluczone, że pozostało¶ci± po cmentarzu jest betonowy mur, ci±gn±cy się wzdłuż ul. Gwarnej.

Macewa Kalonimusa Sachsa syna Cwi, zmarłego 11 listopada 1855 r. Teren zniszczonego cmentarza żydowskiego przy ul. Gwarnej we Wrocławiu Teren zniszczonego cmentarza żydowskiego przy ul. Gwarnej we Wrocławiu Teren zniszczonego cmentarza żydowskiego przy ul. Gwarnej we Wrocławiu
foto: Krzysztof Bielawski foto: Krzysztof Bielawski foto: Krzysztof Bielawski foto: Krzysztof Bielawski

Pojedyncze zachowane nagrobki z tego cmentarza znajduj± się na murze ko¶cioła p.w. ¶w. Maurycego przy ul. Traugutta 34 oraz na cmentarzu żydowskim przy ul. Lotniczej. Na murze ko¶cioła umieszczono macewę Kalonimusa Sachsa syna Cwi, zmarłego 11 listopada 1855 r. (1 kislew 5616 r.). W ostatnich latach w północno-wschodniej czę¶ci cmentarza przy ul. Lotniczego odnaleziono nagrobek kobiety zmarłej 3 marca 1853 r. (jako¶ć posiadanego materiału ikonograficznego nie pozwoliła na pełne odczytanie imienia i nazwiska zmarłej). Niewykluczone, że z cmentarza przy ul. Gwarnej pochodzi także leż±ca tuż obok stela Symeona syna Cwi, z uszkodzon± czę¶ci± inskrypcji z dat± zgonu.

W 2013 r. prywatny przedsiębiorca wykupił czę¶ć działki cmentarnej od strony ul. Gwarnej, na której w latach PRL postawiono 8 garaży, a następnie sprzedał j± firmie planuj±cej budowę hotelu Best Western Premier Wrocław City Center.

Ko¶ci odkopane podczas prac budowy hotelu na cmentarzu żydowskim we Wrocławiu przy ul. Gwarnej Ko¶ci odkopane podczas prac budowy hotelu na cmentarzu żydowskim we Wrocławiu przy ul. Gwarnej Fragment macewy  ([.]Etszewski z Wellheim?), wykopany podczas budowy hotelu na cmentarzu żydowskim we Wrocławiu przy ul. Gwarnej Macewy wykopane podczas budowy hotelu na cmentarzu żydowskim we Wrocławiu przy ul. Gwarnej
foto: Ryszard Bielawski foto: Ryszard Bielawski foto: Ryszard Bielawski foto: Ryszard Bielawski

W czerwcu 2017 r., w trakcie prac ziemnych, natrafiono na ponad 150 pochówków, odkopuj±c jednocze¶nie fragmenty macew. Sposób ułożenia ko¶ci sugeruje, że były to groby osób ekshumowanych na pocz±tku XX w. z rejonu Bahnhofstrasse (obecnie ul. Dworcowej) i pl. Konstytucji 3 Maja (do 1937 r. Fränckelplatz). Ko¶ci ludzkie i fragmenty nagrobków przewieziono na cmentarz żydowski przy ul. Lotniczej.

 

tekst: Krzysztof Bielawski
¬ródło:
Borkowski M., Kirmiel A., Włodarczyk T., ¦ladami Żydów. Dolny ¦l±sk, Opolszczyzna, Ziemia Lubuska,
Warszawa 2008.
Łagiewski M., Stary cmentarz żydowski we Wrocławiu, Wrocław 2006..
Włodarczyk T., Kichler J., Przewodnik po żydowskim Wrocławiu, Wrocław 2016.
Polecamy obejrzenie nagrań Ryszarda Bielawskiego:
https://www.youtube.com/watch?v=t6gI01fgWYs
https://www.youtube.com/watch?v=PUdKiMKTF58
https://www.youtube.com/watch?v=67f1ROD8NYI
https://www.youtube.com/watch?v=P_8JHT-moCU
https://www.youtube.com/watch?v=4hB0pt3pgHM

Poszukujemy wszelkich informacji o tym cmentarzu,
a zwłaszcza o stanie jego zachowania po 1945 roku.

Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl s± chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wył±cznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas