Ta przynależno¶ć polityczna do wspomnianych struktur powoduje, że i na tym terenie obowi±zuj± przepisy ograniczaj±ce wolno¶ć Żydów. Warto tu przytoczyć tre¶ć zachowanego dokumentu wydanego w Raciborzu. Taki przywilej wydany w roku 1510 w języku czeskim obowi±zywał prawdopodobnie i w podporz±dkowanym Raciborzowi Wodzisławiu. Oto jego tre¶ć: "Takie gim tomuto miestu przirzikame, ze nyn y na wieczne czasy, My any nasze budouczy Knizata a pany Ratiborzsky, Ziduw do toho miesta any około miesta przygimati ne marne" ("także temu miastu przyrzekamy, że teraz i na wieczne czasy, My i nasi potomkowie ksi±żęta i panowie raciborscy, Żydów do tego miasta i okolic nie będziemy przyjmowali)". Czy podobny dokument wydały władze Wodzisławia? Tego nie wiemy. Można jednak przypuszczać, że taki zakaz obowi±zywał prawdopodobnie i w Wodzisławiu.

W wieku XVIII na tych terenach ¦l±ska spotykamy już ludno¶ć żydowsk±. Wi±że się to z przepisami wydawanymi przez władze, o których już była mowa. Żydzi występuj± z pismami do władz miejskich z propozycjami osiedlenia się. Henkew swej kronice podaje, że w 1753 r. mieszkały w Wodzisławiu 24 rodziny żydowskie. W 1772 roku mieszkało w Wodzisławiu 28 Żydów, z których dwóch było wła¶cicielami domów. Autor wspomina o istniej±cym w roku 1743 jednym sklepie żydowskim. W 1749 roku pojawił się jeszcze jeden sklep prowadzony przez Żyda Mosesa Hirscheld. Ten ostatni wraz ze swym synem Lóbel był dzierżawc± miejskiego urbarza warzenia piwa i wyszynku wina. W połowie wieku XIX w Wodzisławiu jest już 27 kupców i handlowców pochodzenia żydowskiego oraz 7 rzemie¶lników i 8 wła¶cicieli karczm.

Warzenie piwa i wyszynk wina był przywilejem zagwarantowanym dla wodzisławskich mieszczan, wydanym przez jednego z wła¶cicieli państwa stanowego Stefana Plaweckiego w roku 1666. Ten dokument to "konstytucja wodzisławskiego państwa stanowego" w ówczesnym czasie. W czę¶ci dotycz±cej interesuj±cych nas spraw można przeczytać: "Wszelkiego rodzaju wyszynk wina, warzenie piwa i wyszynk, tak samo miodu pitnego w mie¶cie Wodzisławiu ma przysługiwać nikomu innemu, jak tylko mieszczanom wodzisławskim według kolejno¶ci domów uprawnionych do wyszynku i nie może ich w tym spotkać najmniejsza przeszkoda albo uszczerbek (z wyj±tkiem, gdyby kto¶ przedtem uzyskał od zwierzchno¶ci większe prawo), teraz i w przyszłych czasach. Nikt nie ma mieć prawo bez zezwolenia gminy miejskiej przywieĽć do miasta wina i tu go składować, lecz tylko mieszczanie wodzisławscy mog± szynkować wino według kolejno¶ci szynków i ten, na którego przypadnie wyszynk, winien od każdej beczki pojemno¶ci 10 wiader wpłacić dwa i pół guldena ¶l±skiego na ratusz, które pieni±dze należeć będ± dobru ogólnemu miasta. Jednakie prawo wyszynku przysługiwać będzie każdemu uprawnionemu do szynków ani± tylko dzień przed jarmarkiem i tydzień po jarmarku, nie dłużej. Tak samo warzenie i wyszynk piwa, jak i miodu następować będzie według kolejno¶ci domów uprawnionych do wyszynku i nie powinna nast±pić w tym żadna zmiana, z wyj±tkiem, gdyby nagła konieczno¶ć miasta tego wymagała, zęby warzyć piwo na gminę, co opierałoby się na postanowieniu całej gminy. Od każdego waru maj± należeć gminie dwa wiertale słodu i dwa talary ¶l±skie i 15 groszy, jak dawniej, tak na wieczne czasy; słód za¶ mog± mieszczanie jak przedtem mleć w pańskim młynie przy mie¶cie".

Liczba wodzisławskich Żydów prawdopodobnie nie odbiegała aż tak mocno od liczby tej grupy w innych miastach ¶l±skich w tym okresie. W pobliskim Rybniku w końcu XVIII wieku mieszkało 94 Żydów, co stanowiło 7,5%. Bior±c pod uwagę przytoczone dane dotycz±ce Żydów w Wodzisławiu w końcu XVIII wieku, można przyj±ć, że wskaĽnik ten wynosił 2,4%.

W roku 1809 miały miejsce w Wodzisławiu wybory do władza samorz±dowych na podstawie przepisów pruskich. Te demokratyczne wybory de facto położyły kres istnienia Wolnemu Mniejszemu Stanowemu Państwu Wodzisław. W wyniku wyborów na czele miasta stan±ł burmistrz Karol Mentzel. Miasto podzielono na trzy obwody: pszczyński, żorski i raciborski. Na czele poszczególnych obwodów stanęli mieszkańcy Wodzisławia pochodzenia żydowskiego. I tak obwodem żorskim licz±cym 446 mieszkańców kierował naczelnik Samuel Blumenrich, obwodem pszczyńskim licz±cym 477 mieszkańców naczelnik Sabath Wartenberger, a obwodem raciborskim licz±cym 435 mieszkańców naczelnik Leobel Schott. Od roku 1812 Żydzi mogli piastować stanowiska w radzie miasta zgodnie z zarz±dzeniem władz państwowych. Odpowiednie przepisy przyznaj±ce im prawa obywatelskie wydano dnia 11 marca 1812 roku. Pierwszym Żydem, który zasiadł w radzie miasta Wodzisławia był handlowiec Mokrauer2 5. Podczas kolejnych wyborów do władz aż dwukrotnie zasiadali w radzie handlowiec pochodzenia żydowskiego Lówenthal, a także kupcy Stelnitz i Graupner oraz po jednym razie Berger, handlowiec i arendarz Aufrecht. Podczas wyborów w roku 1863 w radzie miasta Wodzisławia znalazło się dwóch kupców pochodzenia żydowskiego. Byli to Stelnitz i Schafer.

Nie znalazłem danych dotycz±cych liczby ludno¶ci pochodzenia żydowskiego w Wodzisławiu w XX wieku. Jednak większo¶ć z nich wyjechała z miasta po wł±czeniu Wodzisławia do Polski, co nast±piło oficjalnie w dniu 4 lipca 1922 roku. Według oficjalnych spisów w latach trzydziestych XX wieku mieszkało w Wodzisławiu trzech Żydów na ogóln± liczbę 4942 mieszkańców. W wydawanym od roku 1991 pi¶mie "Herold Wodzisławski" możemy przeczytać na ten temat: "Żydzi wodzisławscy byli przeniknięci kultur± niemiecka, dlatego tez po przyznaniu Wodzisławia Polsce przenie¶li się po 1922 roku do Niemiec. W Wodzisławiu pozostała tylko stara pani Steinert, matka żołnierza poległego za cesarza i Wielkie Niemcy wraz z córk±, co nie uchroniło je przed wywiezieniem do gazu przez hitlerowców". Pan Władysław Wyleżych okre¶la datę wywózki pani Steinert do O¶więcimia na lata 1940/41. Podaje także, że w okresie międzywojennym w Wodzisławiu znajdowały się dwa sklepy prowadzone przez Żydów, którzy mieszkali w Sosnowcu. Jeden z tych sklepów znajdował się na wodzisławskim rynku i istniał do roku 1935, natomiast drugi prowadzony przez Halpera istniał do 1938 roku.

Co do rodziny Steinert pan Wyleżych podaje, że po przył±czeniu Wodzisławia do Polski w roku 1922 pozostał w Wodzisławiu pan Steinert, który był krawcem. Jego zakład znajdował się na rogu obecnej ulicy ¶w. Jana i Aptecznej. Cieszył się on uznaniem mieszkańców i szył ubrania dla większo¶ci mieszkańców. Jego pogrzeb odbył się w roku 1932 lub 1933. Był to ostatni pogrzeb żydowski w Wodzisławiu.

Ludno¶ć pochodzenia żydowskiego w Wodzisławiu w XIX wieku zajmowała się głównie handlem. Kronikarz podaje, że handel zbożem opanowany jest całkowicie przez Żydów. Mieszkańcy pochodzenia żydowskiego stanowili w mie¶cie grupę elitarn±. Byli wła¶cicielami najokazalszych budynków w mie¶cie. Do takich należały kamienice Seeliga Chom, na rynku obecnie delikatesy "Chez Vincent", kamienica "Pod Lwem" własno¶ć rodziny Loewe. Rodzina Aufrechtów posiadała trzy okazałe kamienice. Kamienicę "Pod Lwem" znajduj±c± się na narożniku wodzisławskiego rynku u zbiegu ulic Powstańców i Targowej nabyła w latach międzywojennych rodzina Wyleżychów. Jednym z budynków rodziny Aufrechtów to obecna siedziba pogotowia ratunkowego na ulicy Bogumińskiej nr 3. Ta okazała kamienica została zbudowana około roku 1880 z przeznaczeniem na sierociniec. Używana była jako prywatna szkoła dla dziewcz±t do roku 1922. Jedn± z ostatnich nauczycielek w tej szkole była Żydówka pani Herlitz pracuj±ca tu w latach 1914 -1920.

Na podstawie rozporz±dzenia władz pruskich, w 1854 roku utworzono w Wodzisławiu gminę żydowsk±, do której należeli także mieszkańcy wyznania mojżeszowego z Gołkowic, Kokoszyc, Krzyżkowic, Dolnego i Górnego Jastrzębia, Marklowic Górnych i Dolnych, Radlina Dolnego i Górnego, ¦wierkaln, Turzy, Górnych i Dolnych Rydułtów, Biertułtów, Pszowa, Gorzyc, Gorzyczek, Olzy i Rogowa. Tak ukonstytuowana gmina składa się mniej więcej z 500 dusz, w tym obecnie 61 mężczyzn uprawnionych do głosowania; z nich wybrano 4 do zarz±du a 10 na reprezentantów gminy.

Gmina wyznaniowa żydowska w Wodzisławiu ¦l±skim faktycznie przestała istnieć po 1922 r. ze względu na brak starozakonnych w mie¶cie i okolicach. Formalne jej rozwi±zanie nast±piło na podstawie rozporz±dzenia wojewody ¶l±skiego z dnia 28 lipca 1924 roku.

SYNAGOGA

Od 1798 r. w Wodzisławiu istniała synagoga (obecne kino Czar na ulicy Targowej), któr± wybudowano we wspomnianym roku na placu na ten cel podarowanym. Był to budynek z drewna, który w 1822 r. podczas wielkiego pożaru miasta także się spalił i został odbudowany w 1826 r. według planu przepisanego przez władzę już jako budynek murowany.

Powyższy tekst stanowi fragment broszury autorstwa p. Kazmierza Mroczka, zatytułowanej "Dzieje wodzisławskich Żydów", wydanej w 2002 roku przez Wodzisławskie Stowarzyszenie na Rzecz Integracji Europejskiej. Dziękujemy Autorowi za wyrażenie zgody na publikację.

Polecamy też lekturę artykułu "Po schodach pamięci"