Materialnymi ¶ladami po dawnych żydowskich mieszkańcach Wielowsi s± zachowane do dzi¶ dwa obiekty: budynek dawnej synagogi i cmentarz żydowski. Ludno¶ć żydowska pojawiła się w Wielowsi w drugiej połowie XVII wieku. Gmina wyznaniowa została założona przez Jonatana Blocha i była macierzyst± gmin± dla powstałych w póĽniejszym okresie kahałów w Pyskowicach i Toszku.

W centrum miejscowo¶ci przy ulicy Gminnej, obok stacji paliw znajduje się budynek, w którym w latach 1771 - 1938 mie¶ciła się synagoga. Gmach ten zachował się do dzi¶ i mimo pogromu ludno¶ci żydowskiej w 1938 roku w czasie "Nocy kryształowej", nie został zniszczony przez hitlerowców. Od 1938 roku budynek ten przestał spełniać rolę domu modlitwy. Po II wojnie ¶wiatowej, synagoga została zamieniona na magazyn zbożowy. Jest to najstarsza zachowana synagoga na terenie Górnego ¦l±ska.

Kolejnym materialnym ¶ladem po dawnych żydowskich mieszkańcach Wielowsi jest cmentarz. Zlokalizowany jest około 600 metrów od drogi w kierunku miejscowo¶ci Wojska. Kirkut został założony pod koniec XVII wieku. Dawniej przy wej¶ciu na teren nekropolii mie¶cił się dom przedpogrzebowy, a cały cmentarz otoczony był kamiennym murem, który został rozebrany po 1945 roku. Do dzi¶ zachowało się około 250 nagrobków. Najstarsza macewa pochodzi z 1722 roku i jest to nagrobek pierwszego żydowskiego mieszkańca Wielowsi, Jonatana Blocha. Przed 1915 r. według spisu najstarszym nagrobkiem zachowanym in situ była nieistniej±ca już dzi¶ macewa Jitel córki Aszyka, zmarłej w marcu 1702 r. Jest to miejsce spoczynku nie tylko Żydów z Wielowsi, ale także z Błażejowic, Wojska, a nawet z odległych Tarnowskich Gór i Gliwic. Nie przetrwało ogrodzenie wzniesione w 1749 roku dzięki staraniom syna Jonatana Blocha - Hirsza.

Dzi¶ w Wielowsi nie mieszka już żadna osoba pochodzenia żydowskiego, dlatego zachowany kirkut to miejsce, gdzie o historii wielowiejskich Żydów mówi± nam kamienne macewy. Dzięki wykonanym pracom społecznym, nekropolia przestała być wysypiskiem ¶mieci i udostępniona jest dla zwiedzaj±cych. Stało się to możliwe dzięki społecznej grupie składaj±cej się z uczniów koła historycznego działaj±cego przy Szkole Podstawowej w Wielowsi, których opiekunem jest nauczyciel historii Grzegorz Kamiński, rodziców uczniów, władz gminy Wielowie¶, sołtysa Wielowsi, oraz jej mieszkańców, którzy wysprz±tali społecznie to miejsce kultu. Wszystkie prace na cmentarzu zostały wykonane społecznie. Podjęta przez nas inicjatywa ma na celu ocalenie od zapomnienia historii i kultury żydowskiej w tej miejscowo¶ci. Nie jest to tylko jednorazowa akcja. W dalszym ci±gu sprawujemy opiekę nad tym zabytkowym obiektem i systematycznie go porz±dkujemy.

Na temat żydowskiego dziedzictwa Wielowsi wydane zostały pocztówki i foldery w językach polskim, niemieckim i angielskim. Można je zakupić w sklepie papierniczym Magres przy ul. Szkolnej 1, obok ko¶cioła parafialnego w Wielowsi.

Osoby zainteresowane zwiedzeniem wielowiejskiej nekropolii pod opiek± p. Grzegorza Kamińskiego
prosimy o kontakt E-mailowy z nasz± redakcj±.

tekst: Grzegorz Kamiński
konsultacja: Dariusz Walerjański
Polecamy obejrzenie filmu o pracach porz±dkowych na cmentarzu