Cmentarz żydowski w Warcie Jewish cemetery in Warta

Walkę z władzami o pozostawienie zabytkowego obiektu podj±ł p. Ireneusz ¦lipek - absolwent seminarium duchownego, chórzysta, miło¶nik zabytków, członek Wojewódzkiej Komisji Opieki nad Zabytkami w Sieradzu. Jednakże pocz±tkowo jego postulaty nie przynosiły żadnych skutków. W marcu 1985 r. przyst±piono do wyrywania ci±gnikiem stoj±cych jeszcze nagrobków. W wyniku protestów p. ¦lipka prace wstrzymano, jednakże już 8 miesięcy póĽniej znowu je podjęto. Wyrwano resztę macew, z ziemi wydobyto około 250 sztuk i wszystko przewieziono na specjalnie wyznaczone miejsce. Dopiero 2 grudnia 1986 r. minister ds. wyznań, prof. Adam Łopatka, wydał zakaz niszczenia cmentarza żydowskiego. Ocalał tylko jeden stoj±cy nagrobek - zmarłej w 1936 r. Ewy Jochewed. Sze¶ć dni póĽniej do miasta przybyła delegacja Żydów z Warszawy. Z miejscowymi władzami podpisali oni porozumienie zachowuj±ce obiekt w całych jego granicach oraz zobowi±zuj±ce tutejsze władze do usunięcia dzikiego wysypiska z terenu kirkutu, przewiezienia z powrotem wszystkich macew i ogrodzenia całego terenu. Jak można było przewidzieć, zobowi±zania władz odno¶nie czynnego zaangażowania nie wyszły poza stadium pisemnej deklaracji.

Z pocz±tkiem roku 1987 p. Ireneusz ¦lipek własnymi rękoma rozpocz±ł usuwać ¶mietnisko z terenu cmentarza, ustawiać nagrobki w ich pierwotnych miejscach, a także nadzorował społeczn± akcję budowania ogrodzenia. Na szczę¶cie Urz±d Miasta w Warcie pokrył koszty pracy maszyn, transportu ¶mieci i budowy ogrodzenia. Prace porz±dkowe i renowacyjne trwały do roku 2001, a p. Ireneusz ¦lipek jeszcze przez wiele lat opiekował się cmentarzem.

Lori Montgomery w swym artykule opublikowanym na łamach "Detroit Free Press" tak pisała o tym wspaniałym człowieku: "Stary cmentarz żydowski w Warcie był przez ponad czterdzie¶ci lat zapomniany przez wszystkich. Pomiędzy rozpadaj±cymi się macewami pasły się krowy. Aż wzbudziła się w pewnym miejscowym kawalerze, Ireneuszu ¦lepku, pasja u ratowanie i rekonstrukcji cmentarza. Każdego dnia chodzi na cmentarz, oczyszcza go z wyrzucanych tu ¶mieci, obcina krzaki, czy¶ci i odnawia ciężkie kamienie (.). Wiele kamieni rozkradziono. ¦lipek odnalazł je w postaci podłóg w magazynach, ¶cianach kanałów ¶ciekowych, odłamanych kamieni do ostrzenia noży. Jeden kamień, na którym widniał jeszcze napis hebrajski, służył za fundament wychodka. ¦lipek przeniósł je własnymi rękami na cmentarz. Wiele macew złamało się na kawałki. ¦lipek z wielkim wysiłkiem i skupiona uwag±, składał odłamek do odłamka, ł±czył je klejem i cementem, formuj±c z nich przedziwn± mozaikę. Niektóre kamienie były jeszcze całe, ale wyrwano je z fasad. Kiedy ¦lipek je dopasowywał, mówił: "Czułem, jakbym urodził się na nowo". Nieliczni w Warcie dziel± jego pasję. Odk±d zacz±ł swoja pracę, kto¶ przychodził w nocy i rozrzucał martwe szczury u bramy cmentarza. Nawet dzi¶ dzieci ciskaj± kamienie na macewy. (.). Nawet koledzy ż±dali od niego pieniędzy za skoszenie trawy, kiedy był po ataku serca. ¦lipek, emerytowany pracownik urzędu, płacił im ze swej marnej pensji po 150 dolarów miesięcznie. ¦lipek błogosławi za to wszystko z wyci¶niętym u¶miechem i lekkim skinieniem głowy".

Wie¶ci o uratowaniu cmentarza do¶ć szybko rozniosły się w diasporze. 13 paĽdziernika 1987 z wizyt± przybył Ruben Gelbart ze Szwajcarii wraz z córka Francie, by odwiedzić grób brata Motusia zastrzelonego przez Niemców podczas likwidacji getta. W dniu 23 sierpnia 1992 r. - w 50. rocznicę likwidacji getta - przybył on ponownie, by wzi±ć udział w uroczysto¶ci odsłonięcia ufundowanego przez siebie i Leona Klinowskiego pomnika po¶więconego dziesięciu Żydom powieszonym w czasie publicznej egzekucji. W 1995 r. przybyła z wizyt± Bronka Ajzensztajn-Rosen z Izraela, by na warckim kirkucie ufundować dwie granitowe płyty nagrobne również po¶więcone dziesięciu powieszonym.