Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
WAŁCZ (niem. Deutsche Krone)

Jak podają autorzy Kalendarium Wałcza, początki osadnictwa żydowskiego w tym mieście datuje się na drugą połowę XVI wieku, kiedy to do Wałcza napłynęli Żydzi wygnani z Brandenburgii. Z kolei Mirosław Lubiński w swym opracowaniu zatytułowanym: "Żydzi na terytorium obecnego województwa pilskiego do 1772 roku" pisze, iż "w roku 1623 starosta wałecki L. Weyher osadził Żydów na gruntach starościńskich, gdzie powstała ul. Żydowska (obecnie ul. Tęczowa), wydając im zgodę na wypiek chleba i wyszynk. Wywołało to ostre protesty mieszczan, obawiających się konkurencji starozakonnych. Mimo to Żydzi pozostali, ale musieli ponosić pewne świadczenia na rzecz miasta i kościół parafialny". Początkowo wyznawcy judaizmu mogli mieszkać jedynie w wydzielonych częściach miasta, wzdłuż brzegu jeziora. Wiadomo, że w 1698 roku wałeccy Żydzi posiadali trzydzieści siedem domów oraz synagogę, na budowę której zgodę otrzymali w 1631 roku. Liczebność tej grupy sukcesywnie wzrastała: od około 240 osób w 1774 roku do 564 w 1831 r. W 1871 roku w Wałczu żyło 647 Żydów. Jednak przełom stuleci przyniósł spadek liczby żydowskich mieszkańców Wałcza. Przed I wojną światową w mieście odnotowano 337 osób pochodzenia żydowskiego. W chwili objęcia władzy przez Hitlera w 1933 roku, społeczność żydowska w Wałczu liczyła około 250 osób. Naziści poddali ich stopniowo narastającym represjom i terrorowi. Zlikwidowano większość zakładów i sklepów należących do Żydów, a wielu z nich wywieziono do obozu w Sachsenhausen. Podczas Nocy Kryształowej spalono synagogę. Ostatni wałeccy Żydzi w marcu 1940 roku zostali deportowani do gett na terenach wschodniej Polski.

Siedemnastowieczny cmentarz żydowski w Wałczu został kompletnie zniszczony - dziś na jego miejscu znajduje się Wałecki Dom Kultury.
Dom kultury na cmentarzu żydowskim w Wałczu (foto: Róża Król)

Cmentarz żydowski w Wałczu założono w pierwszej połowie XIX wieku przy ul. Królowej Jadwigi, na działce o powierzchni 0,75 ha. Nekropolia została doszczętnie zniszczona, a w latach PRL w tym miejscu wzniesiono dom kultury. Leszek Jóźwik z Wałcza tak opisuje proces dewastacji cmentarza: "Zniszczenie nastąpiło w zasadzie przed 1945 r., po "Nocy kryształowej" w 1938 r. W Wałczu synagoga i cmentarz też zostały zniszczone po tym wydarzeniu. Rok 1945 zastał ten cmentarz w ruinie i w szczątkowej postaci. Wspomina o tym dawna mieszkanka Wałcza Brigitte Kropp w artykule: "Auf den Spuren der judischen Gemeinde von Deutsch Krone", zamieszczonym w wydawnictwie: "Heimatstadt - Heimatkreis Deutsch Krone", Bad Essen 1996, s. 277-280. Niemcy w miejscu synagogi pobudowali schron dla ludności cywilnej, który prawdopodobnie istnieje do chwili obecnej. Rozbite nagrobki, razem z innym gruzem, wykorzystano po wojnie do umocnień brzegów jeziora Raduń. Część całych płyt - prawdopodobnie z ekshumacją - została przeniesiona na stary cmentarz ewangelicki, jeszcze dzisiaj takie nagrobki można spotkać na tym cmentarzu. Nie można wykluczyć, że niektóre płyty zostały wykorzystane przez wałeckich kamieniarzy. Takie zjawisko występowało także na byłym cmentarzu ewangelickim, były to jednak nieliczne zachowania".

W 2011 r. podczas przebudowy nabrzeża jeziora Raduń znaleziono fragmenty macew. Jak podaje Dziennik Pojezierze Wałeckie, nagrobki zostały zabezpieczone w miejscowym muzeum. Jak wynika z informacji od naszego korespondenta, przebudowa przeciągała się i jeszcze w listopadzie 2012 r. na poboczu drogi można było odnaleźć kamienie z hebrajskimi napisami.

Na naszym portalu prezentujemy zdjęcie macewy z Muzeum Ziemi Wałeckiej. Jest to nagrobek z 1841 r. Wyryto na niej epitafium o treści: "Tu pochowany szanowany Meir, syn pana Naftalego, błogosławionej pamięci! Zmarł dnia 1 nowego miesiąca tewet 602 według małej rachuby" (tłum. Renata Uszyńska).

tekst: K. Bielawski

Wałcz Wałcz Wałcz Wałcz
Macewy odnalezione nad jeziorem Raduń (foto: Katarzyna Kloskowska)
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Wałcza i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.

 


strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas