Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
WĄGROWIEC  

Po raz pierwszy Żydzi w Wągrowcu wzmiankowani są w drugiej połowie XVIII wieku. Wcześniej osadnictwo żydowskie w mieście było zakazane przez władze kościelne. Autorzy wydanego w 1883 roku "Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" podają, że "około roku 1780 pojawia się czterech Żydów". Wiadomo, że w 1793 roku w Wągrowcu mieszkało 28 wyznawców judaizmu. Istotny rozwój społeczności żydowskiej miasta przypadł na XIX wiek. O ile w 1808 r. w Wągrowcu żyło 130 Żydów, to w 1847 roku ich liczba wynosiła już osiemset dwunastu. Już w 1807 roku wzniesiono synagogę. Podobnie jak w innych miastach, przełom XIX i XX wieku przyniósł spadek liczebności wągrowieckich Żydów. W spisie powszechnym z 1921 roku żydowskie pochodzenie zadeklarowało już tylko 260 osób. Rok przed objęciem władzy przez Hitlera, w Wągrowcu mieszkało 206 Żydów.

Liczebność społeczności żydowskiej Wągrowca
rok:
ok. 1780
1816
1831
1834
1847
1862
1871
1885
1913
1921
1932
liczba:
4
167
351
494
812
663
689
632
348
260
206

Profesor Anna Wolff-Powęska w swym opracowaniu zatytułowanym "Mała ojczyzna jako nosiciel europejskiego dziedzictwa" podaje, że "z Wągrowca wywodziło się wielu znamienitych Żydów, którzy w XIX w. rozsławili imię tego grodu na różnych kontynentach. Stąd pochodził znany hamburski lekarz Heinrich Becher, jeden z największych producentów mebli w Stanach Zjednoczonych S. Karpen, czy osobisty lekarz wicekróla na dworze w Kairze Bernhard Rothmann".

We wrześniu 1939 roku Niemcy rozstrzelali czterech wągrowieckich Żydów. Pozostałych jesienią deportowano do Gniezna, a potem do gett na Lubelszczyźnie, skąd trafili do obozu w Treblince.

Cmentarz żydowski w Wągrowcu został założony w pierwszych latach XIX wieku, na wzniesieniu nad Jeziorem Durowskim, przy obecnej ul. Kościuszki. Podczas II wojny światowej naziści dokonali częściowej dewastacji nekropolii. Płyty nagrobne wykorzystano między innymi do utwardzenia brzegów jeziora oraz Strugi Gołanieckiej. W 1954 roku decyzją Miejskiej Rady Narodowej cmentarz oficjalnie zamknięto. Przytoczmy tu fragment pisma Ministerstwa Gospodarki Komunalnej, wystosowanego w dniu 7 kwietnia 1954 r. do Urzędu do spraw Wyznań: "Cmentarz jest od 1939 r. nieczynny i w obecnym stanie (okupant usunął nagrobki, zniszczył mogiły i teren splantował) zgodnie z planami zagospodarowania przestrzennego stanowi park, przez który ma przebiegać arteria komunikacyjna". Ostatnie nagrobki wywieziono w drugiej połowie lat sześćdziesiątych, a na terenie nekropolii wzniesiono niewielki skansen poświęcony rybactwu. Później skansen spłonął. W jego miejscu próbowano urządzić rosarium, jednak zostało ono zniszczone przez chuliganów.

Lata PRL nie sprzyjały oddolnym inicjatywom społecznym, dlatego dopiero w 2001 roku udało się dokonać dzieła restauracji cmentarza. Dzięki wysiłkom młodych ludzi, uczestników obozu zorganizowanego przez partnerskie miasta Wągrowiec, Gyula i Adendorf, z nurtów potoku wydobyto nagrobki i ich fragmenty. Po oczyszczeniu przeniesiono je i ustawiono na terenie cmentarza. W działania te zaangażowały się także władze samorządowe i miejscowe firmy. W dniu 29 listopada 2001 roku na cmentarzu odbyła się uroczystość odsłonięcia pomnika, poświęconego Żydom z Wągrowca. Na prostej, stylizowanej na macewę płycie wyryto napisy w językach niemieckim, hebrajskim i polskim: "Żydom polskim, przez wieki współtworzącym to miasto". W ceremonii udział wzięli przedstawiciele lokalnych władz z burmistrzem Stanisławem Wilczyńskim na czele, przedstawiciele społeczności żydowskiej w Polsce oraz mieszkańcy Wągrowca.


tekst: K. Bielawski
zdjęcia: Krzysztof Świniarski

Wągrowiec - pomnik na cmentarzu żydowskim Wągrowiec - cmentarz żydowski Wągrowiec - cmentarz żydowski Wągrowiec - cmentarz żydowski
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Wągrowca i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe jest wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas