Profesor Anna Wolff-Powęska w swym opracowaniu zatytułowanym "Mała ojczyzna jako nosiciel europejskiego dziedzictwa" podaje, że "z W±growca wywodziło się wielu znamienitych Żydów, którzy w XIX w. rozsławili imię tego grodu na różnych kontynentach. St±d pochodził znany hamburski lekarz Heinrich Becher, jeden z największych producentów mebli w Stanach Zjednoczonych S. Karpen, czy osobisty lekarz wicekróla na dworze w Kairze Bernhard Rothmann".

We wrze¶niu 1939 roku Niemcy rozstrzelali czterech w±growieckich Żydów. Pozostałych jesieni± deportowano do Gniezna, a potem do gett na LubelszczyĽnie, sk±d trafili do obozu w Treblince.

Cmentarz żydowski w W±growcu został założony w pierwszych latach XIX wieku, na wzniesieniu nad Jeziorem Durowskim, przy obecnej ul. Ko¶ciuszki. Podczas II wojny ¶wiatowej nazi¶ci dokonali czę¶ciowej dewastacji nekropolii. Płyty nagrobne wykorzystano między innymi do utwardzenia brzegów jeziora oraz Strugi Gołanieckiej. W 1954 roku decyzj± Miejskiej Rady Narodowej cmentarz oficjalnie zamknięto. Przytoczmy tu fragment pisma Ministerstwa Gospodarki Komunalnej, wystosowanego w dniu 7 kwietnia 1954 r. do Urzędu do spraw Wyznań: "Cmentarz jest od 1939 r. nieczynny i w obecnym stanie (okupant usun±ł nagrobki, zniszczył mogiły i teren splantował) zgodnie z planami zagospodarowania przestrzennego stanowi park, przez który ma przebiegać arteria komunikacyjna". Ostatnie nagrobki wywieziono w drugiej połowie lat sze¶ćdziesi±tych, a na terenie nekropolii wzniesiono niewielki skansen po¶więcony rybactwu. PóĽniej skansen spłon±ł. W jego miejscu próbowano urz±dzić rosarium, jednak zostało ono zniszczone przez chuliganów.

Lata PRL nie sprzyjały oddolnym inicjatywom społecznym, dlatego dopiero w 2001 roku udało się dokonać dzieła restauracji cmentarza. Dzięki wysiłkom młodych ludzi, uczestników obozu zorganizowanego przez partnerskie miasta W±growiec, Gyula i Adendorf, z nurtów potoku wydobyto nagrobki i ich fragmenty. Po oczyszczeniu przeniesiono je i ustawiono na terenie cmentarza. W działania te zaangażowały się także władze samorz±dowe i miejscowe firmy. W dniu 29 listopada 2001 roku na cmentarzu odbyła się uroczysto¶ć odsłonięcia pomnika, po¶więconego Żydom z W±growca. Na prostej, stylizowanej na macewę płycie wyryto napisy w językach niemieckim, hebrajskim i polskim: "Żydom polskim, przez wieki współtworz±cym to miasto". W ceremonii udział wzięli przedstawiciele lokalnych władz z burmistrzem Stanisławem Wilczyńskim na czele, przedstawiciele społeczno¶ci żydowskiej w Polsce oraz mieszkańcy W±growca.

tekst: K. Bielawski
zdjęcia: Krzysztof ¦winiarski