Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
WADOWICE
   

Pocz±tkowo Żydzi wadowiccy chowali swych zmarłych na cmentarzu wyznania mojżeszowego w Zatorze. W drugiej połowie XIX wieku, wobec rozwoju liczebnego społeczno¶ci żydowskiej w Wadowicach, zaistniała konieczno¶ć urz±dzenia własnego miejsca pochówku. Z dokumentów archiwalnych wiadomo, że próby takie podejmowano już w 1876 roku. Plany te udało się sfinalizować dopiero w 1882 roku, kiedy to gmina wyznaniowa w Wadowicach zakupiła dwie parcele o powierzchni 5.866 metrów kwadratowych, położone w północnej czę¶ci miejscowo¶ci, przy drodze do Tomic. Z czasem wzniesiono budynek domu przedpogrzebowego oraz murowane ogrodzenie. W 1894 roku teren cmentarza został powiększony o działkę o powierzchni 941 metrów kwadratowych. Podobnie jak w innych miejscowo¶ciach, organizacj± pochówków zajmowało się bractwo pogrzebowe Chewra Kadisza.

Cmentarz żydowski w Wadowicach jest kamiennym odzwierciedleniem historii i zróżnicowania miejscowej społeczno¶ci izraelickiej. Obok typowych macew znajdziemy tu nagrobki w kształcie kolumn, sarkofagów czy obelisków, wykonanych z marmurów i innych szlachetnych kamieni, a inskrypcje w języku hebrajskim - "¶więtym" języku wyznawców judaizmu - często ustępuj± miejsca epitafiom w językach polskim i niemieckim. Teren nekropolii otacza tynkowany mur z cegły, wej¶cie na cmentarz wiedzie przez budynek pełni±cy funkcję stróżówki i domu przedpogrzebowego. Umieszczony nad drzwiami hebrajski napis głosi: "Cmentarz założony w roku [brak daty] , Wadowice". Do dzi¶ zachowało się około sze¶ciuset nagrobków. Niektóre macewy posiadaj± współcze¶nie zrekonstruowane polichromie oraz ¶lady oryginalnej malatury.

cmentarz żydowski
foto: Grzegorz Ryszkewicz

Spo¶ród spoczywaj±cych tu osób zasłużonych dla miejscowej społeczno¶ci żydowskiej wymieńmy Barucha Thieberga - uczestnika powstania styczniowego i pierwszego Żyda, któremu pozwolono osi±¶ć w mie¶cie po okresie obowi±zywania przywileju "de non tolerandis Judaeis" - oraz działaczy miejscowej gminy żydowskiej, między innymi Izydora Daniela, Izraela Hupperta, Macieja Jakubowicza i Zachariasza Klugera. Na cmentarzu znajdziemy też nagrobki żołnierzy zabitych i zmarłych podczas pierwszej wojny ¶wiatowej. W dniu 16 kwietnia 1939 roku pochowano tu ekshumowane szcz±tki por. Henryka Tauba - zmarłego w dn. 26 stycznia 1919 roku w wyniku ran doznanych podczas walk o ¦l±sk Cieszyński. Mroczny czas Holocaustu przypominaj± pomniki osób zabitych i zmarłych w wadowickim getcie, ufundowane po wyzwoleniu przez rodziny ofiar, przy czym czę¶ć tych nagrobków ma charakter symboliczny. W niektórych przypadkach pamięć ofiar zaznaczano przez dopisanie stosownego epitafium na grobie członków rodziny, zmarłych przed wybuchem wojny. Zwraca uwagę zbiorowa mogiła 92 osób zamordowanych w 1943 roku w Makowie Podhalańskim. Były to osoby zbiegłe podczas akcji deportacyjnej do Bełżca, ukrywaj±ce się przez kilka miesięcy w okolicznych lasach. Zbiedzy zostali złapani przez Niemców i rozstrzelani. Ich zwłoki ekshumowano w 1964 roku i przeniesiono na cmentarz w Wadowicach. Na pomniku umieszczonym na ich grobie wyryto Koronę Tory oraz napis o tre¶ci: "Pamięci Żydów z Wadowic, Cieszyna, Katowic, Żywca, Bielska, Dziedzic, Czechowic, Andrychowa, Kęt, Suchej i Zatora, spędzonych do getta w Wadowicach przez zbirów hitlerowskich i zamordowanych w latach 1942-1943 w obozach zagłady w Bełżcu i O¶więcimiu. Mogiła 92 Żydów, zamordowanych przez zbirów hitlerowskich w roku 1943 w Makowie Podhalańskim. W¶ród nich Goldman Jakub i Bernard Schimmer, Fryderyk i Olga oraz syn Szymon, lat 4. Kamieniowi powierzamy pamięć ich męki i unicestwienia".

Podczas drugiej wojny ¶wiatowej nekropolia została sprzedana przez władze niemieckie pewnemu bawarskiemu przedsiębiorcy, który nosił się z zamiarem wywiezienia macew i wykorzystania ich zapewne do celów budowlanych. Planów tych nie zd±żył jednak zrealizować. Jak wynika z listu przesłanego do redakcji "Słowa Żydowskiego" (nr 7/95) przez wywodz±cego się z Wadowic Kurta Rosenberga, w 1945 roku "cmentarz znajdował się w niezłym stanie". Po wyzwoleniu, dzięki staraniom Meira Jakubowicza i innych wadowiczan żydowskiego pochodzenia, cmentarz uporz±dkowano. Kolejne istotne prace restauracyjne wykonano w latach 1997-1999. Cmentarz jest nadal czynny. Klucze do bramy udostępniaj± opiekunowie cmentarza - tel. 600819122, 608277308.

tekst: K. Bielawski
Bibliografia:
K. Iwańska "Cmentarz żydowski w Wadowicach", "Wadoviana" nr. 9
T. ¦ledzikowski "Zabytkowe cmentarze. Woj. Bielsko-Bialskie"
zdjęcia: Mc Soolick

Osobom zainteresowanym histori± miejscowych Żydów polecamy lekturę Przegl±du Historyczno-Kulturalnego "Wadoviana", którego numer 9 został w cało¶ci po¶więcony wadowickim Żydom. Publikację t± można nabyć drog± korespondencyjn± w Muzeum w Wadowicach. Jedno z opracowań z tego numeru - zatytułowane "Rozwój osadnictwa żydowskiego w Wadowicach" - można znaleĽć na stronie internetowej Muzeum.
wej¶cie na cmentarz żydowski w Wadowicach brama cmentarza żydowskiego wej¶cie na cmentarz żydowski w Wadowicach Wadowice - cmentarz żydowski
Wadowice - kirkut wej¶cie na cmentarz żydowski w Wadowicach wej¶cie na cmentarz żydowski w Wadowicach wej¶cie na cmentarz żydowski w Wadowicach
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Wadowic i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętaj± ten cmentarz z okresu przed II wojn± ¶wiatow±.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl s± chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wył±cznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas