Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
WADOWICE
   

Początkowo Żydzi wadowiccy chowali swych zmarłych na cmentarzu wyznania mojżeszowego w Zatorze. W drugiej połowie XIX wieku, wobec rozwoju liczebnego społeczności żydowskiej w Wadowicach, zaistniała konieczność urządzenia własnego miejsca pochówku. Z dokumentów archiwalnych wiadomo, że próby takie podejmowano już w 1876 roku. Plany te udało się sfinalizować dopiero w 1882 roku, kiedy to gmina wyznaniowa w Wadowicach zakupiła dwie parcele o powierzchni 5.866 metrów kwadratowych, położone w północnej części miejscowości, przy drodze do Tomic. Z czasem wzniesiono budynek domu przedpogrzebowego oraz murowane ogrodzenie. W 1894 roku teren cmentarza został powiększony o działkę o powierzchni 941 metrów kwadratowych. Podobnie jak w innych miejscowościach, organizacją pochówków zajmowało się bractwo pogrzebowe Chewra Kadisza.

Cmentarz żydowski w Wadowicach jest kamiennym odzwierciedleniem historii i zróżnicowania miejscowej społeczności izraelickiej. Obok typowych macew znajdziemy tu nagrobki w kształcie kolumn, sarkofagów czy obelisków, wykonanych z marmurów i innych szlachetnych kamieni, a inskrypcje w języku hebrajskim - "świętym" języku wyznawców judaizmu - często ustępują miejsca epitafiom w językach polskim i niemieckim. Teren nekropolii otacza tynkowany mur z cegły, wejście na cmentarz wiedzie przez budynek pełniący funkcję stróżówki i domu przedpogrzebowego. Umieszczony nad drzwiami hebrajski napis głosi: "Cmentarz założony w roku [brak daty] , Wadowice". Do dziś zachowało się około sześciuset nagrobków. Niektóre macewy posiadają współcześnie zrekonstruowane polichromie oraz ślady oryginalnej malatury.

cmentarz żydowski
foto: Grzegorz Ryszkewicz

Spośród spoczywających tu osób zasłużonych dla miejscowej społeczności żydowskiej wymieńmy Barucha Thieberga - uczestnika powstania styczniowego i pierwszego Żyda, któremu pozwolono osiąść w mieście po okresie obowiązywania przywileju "de non tolerandis Judaeis" - oraz działaczy miejscowej gminy żydowskiej, między innymi Izydora Daniela, Izraela Hupperta, Macieja Jakubowicza i Zachariasza Klugera. Na cmentarzu znajdziemy też nagrobki żołnierzy zabitych i zmarłych podczas pierwszej wojny światowej. W dniu 16 kwietnia 1939 roku pochowano tu ekshumowane szczątki por. Henryka Tauba - zmarłego w dn. 26 stycznia 1919 roku w wyniku ran doznanych podczas walk o Śląsk Cieszyński. Mroczny czas Holocaustu przypominają pomniki osób zabitych i zmarłych w wadowickim getcie, ufundowane po wyzwoleniu przez rodziny ofiar, przy czym część tych nagrobków ma charakter symboliczny. W niektórych przypadkach pamięć ofiar zaznaczano przez dopisanie stosownego epitafium na grobie członków rodziny, zmarłych przed wybuchem wojny. Zwraca uwagę zbiorowa mogiła 92 osób zamordowanych w 1943 roku w Makowie Podhalańskim. Były to osoby zbiegłe podczas akcji deportacyjnej do Bełżca, ukrywające się przez kilka miesięcy w okolicznych lasach. Zbiedzy zostali złapani przez Niemców i rozstrzelani. Ich zwłoki ekshumowano w 1964 roku i przeniesiono na cmentarz w Wadowicach. Na pomniku umieszczonym na ich grobie wyryto Koronę Tory oraz napis o treści: "Pamięci Żydów z Wadowic, Cieszyna, Katowic, Żywca, Bielska, Dziedzic, Czechowic, Andrychowa, Kęt, Suchej i Zatora, spędzonych do getta w Wadowicach przez zbirów hitlerowskich i zamordowanych w latach 1942-1943 w obozach zagłady w Bełżcu i Oświęcimiu. Mogiła 92 Żydów, zamordowanych przez zbirów hitlerowskich w roku 1943 w Makowie Podhalańskim. Wśród nich Goldman Jakub i Bernard Schimmer, Fryderyk i Olga oraz syn Szymon, lat 4. Kamieniowi powierzamy pamięć ich męki i unicestwienia".

Podczas drugiej wojny światowej nekropolia została sprzedana przez władze niemieckie pewnemu bawarskiemu przedsiębiorcy, który nosił się z zamiarem wywiezienia macew i wykorzystania ich zapewne do celów budowlanych. Planów tych nie zdążył jednak zrealizować. Jak wynika z listu przesłanego do redakcji "Słowa Żydowskiego" (nr 7/95) przez wywodzącego się z Wadowic Kurta Rosenberga, w 1945 roku "cmentarz znajdował się w niezłym stanie". Po wyzwoleniu, dzięki staraniom Meira Jakubowicza i innych wadowiczan żydowskiego pochodzenia, cmentarz uporządkowano. Kolejne istotne prace restauracyjne wykonano w latach 1997-1999. Cmentarz jest nadal czynny. Klucze do bramy udostępniają opiekunowie cmentarza - tel. 600819122, 608277308.

tekst: K. Bielawski
Bibliografia:
K. Iwańska "Cmentarz żydowski w Wadowicach", "Wadoviana" nr. 9
T. Śledzikowski "Zabytkowe cmentarze. Woj. Bielsko-Bialskie"
zdjęcia: Mc Soolick

Osobom zainteresowanym historią miejscowych Żydów polecamy lekturę Przeglądu Historyczno-Kulturalnego "Wadoviana", którego numer 9 został w całości poświęcony wadowickim Żydom. Publikację tą można nabyć drogą korespondencyjną w Muzeum w Wadowicach. Jedno z opracowań z tego numeru - zatytułowane "Rozwój osadnictwa żydowskiego w Wadowicach" - można znaleźć na stronie internetowej Muzeum.
wejście na cmentarz żydowski w Wadowicach brama cmentarza żydowskiego wejście na cmentarz żydowski w Wadowicach Wadowice - cmentarz żydowski
Wadowice - kirkut wejście na cmentarz żydowski w Wadowicach wejście na cmentarz żydowski w Wadowicach wejście na cmentarz żydowski w Wadowicach
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Wadowic i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas