Cmentarz żydowski w Urzędowie powstał w pocz±tkach XX wieku, poza terenem zabudowanym, na południe od miejscowo¶ci. Jego lokalizację zaznaczono na mapie wydanej w 1938 r. przez Wojskowy Instytut Geograficzny.

Kazimierz Cie¶licki w swych wspomnieniach opublikowanych na łamach Głosu Ziemi Urzędowskiej (wyd. 2012) tak opisuje cmentarz i jego losy: "Kierkut usytuowany był ok. 1 km na południe od rynku, przy wyżnickiej drodze. W pocz±tkach XX wieku urzędowscy Żydzi wykupili od rolników: Czesława Grudzińskiego, Józefa Krasińskiego i Adolfa Wojtuszkiewicza po kawałku pola. Ogrodzili szczelnie płotem i od ok. 1910 r. zaczęli grzebać zmarłych. Za moich młodych lat cmentarz żydowski nie był stary, ale posiadał już ok. 30 typowych steli nagrobnych. Wykonane z białego piaskowca, półkoli¶cie zakończone u góry. Ozdobione płaskorzeĽbami o tematyce biblijnej przedstawianej wg swoistych kanonów sztuki, malowane jaskrawymi farbami, stanowiły silny akcent kolorystyczny w pustym polnym otoczeniu. Tu byli pogrzebani Żydzi ubodzy. Gdy w miasteczku nie stało wyznawców religii mojżeszowej, cmentarz żydowski został zniszczony przez miejscow± ludno¶ć. Ogrodzenie i drewnian± szopę rozebrano na opał, a stele nagrobne zniszczyli chłopcy pas±cy krowy na terenie cmentarza. Podczas okupacji niemieckiej cmentarz żydowski spełniał nadal swoj±, jakże tragiczn± rolę. Tu Niemcy mordowali bez lito¶ci schwytanych urzędowskich Żydów, aż do końca istnienia Żydów w Urzędowie. (..) Dzi¶ [1978 r.] teren żydowskiego cmentarza przedstawia jakże smutny widok. Ogrodzenia, budynku gospodarczego nie ma, pięknych barwnych steli nagrobnych też. Uważnie szukaj±c, w trawie znajduje się ich pokruszone szcz±tki. Dawn± wyżnick± drogę zlikwidowano. Za¶ od północy i wschodu teren cmentarza to wielka wyrwa w ziemi, w której poniewieraj± się ludzkie ko¶ci. Wydobywa się tu piasek dla celów budowlanych".

W wyniku zniszczeń w czasach drugiej wojny ¶wiatowej oraz w okresie po wyzwoleniu, do dzi¶ na terenie cmentarza nie zachowały się jakiekolwiek nagrobki. Nasz lokalny korespondent po wizycie na cmentarzu latem 2011 r. napisał: "Porozbijane butelki po alkoholu, miejsca po wypalonych ogniskach,¶mieci... Czasami na terenie kirkutu ludzie pij± alkohol i imprezuj±. Widać dawne doły po tzw. "kopaczach", którzy zapewne kiedy¶ bawili się w "poszukiwaczy skarbów". Pamiętam ten cmentarz sprzed kilkunastu lat, kiedy jeszcze wtedy nie wiedziałem, że to miejsce był cmentarz. Było wtedy sporo dołów dziur w ziemi, walały się kawałki ko¶ci i fragmenty czaszek. Mam nadzieję, że ¶wiadomo¶ć ludzka będzie wzrastać i tego typu miejsca będ± traktowane z szacunkiem".

W 1993 r. na cmentarzu odsłonięto pomnik w kształcie macewy, z napisem o tre¶ci: "Żydom urzędowskim zamordowanym przez hitlerowców w latach 1939-1944. Społeczeństwo Urzędowa 1993 r. Miejsce to było kirkutem w latach 1908-1944".

W sierpniu 2012 r. otrzymali¶my informację o dewastacji pomnika znajduj±cego się cmentarzu. O incydencie zostały poinformowane władze Gminy Urzędów, Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, Komisja Rabiniczna ds. Cmentarzy oraz media. Wójt Gminy Jan WoĽniak zobowi±zał się do zajęcia się spraw±. Kilka dni po interwencji pomnik został wyczyszczony i odnowiony. Usunięto także ¶mieci.

Jednak już w styczniu 2013 r. ponownie ujawniono fakt zniszczenia pomnika. Nad Gwiazd± Dawida dorysowano szubienicę, z tyłu pomnika namalowano swastykę. Urz±d Gminy w Urzędowie zgłosił zdarzenie do Policji. Jej funkcjonariusze w wyniku działań operacyjnych, we współpracy ze szkolnym psychologiem ustalili, że autorami antysemickich i faszystowskich napisów s± dwaj 14- i 15-letni uczniowie jednej ze szkół w Urzędowie. Wandale wkrótce stan± przed S±dem Rodzinnym w Kra¶niku.

tekst: K. Bielawski
zdjęcie: Piotr Epegeiro