Pierwsze wzmianki o osadnictwie żydowskim w Uchaniach (w języku jidysz: Uchan) pochodz± z pocz±tków XVII wieku, jednak Żydzi zapewne mieszkali tu już wcze¶niej. Niestety, historia uchańskich Żydów jest słabo udokumentowana. Wiemy, że w Uchaniach istniała samodzielna gmina wyznaniowa. Przez wiele lat wyznawcy judaizmu stanowili większo¶ć mieszkańców. W 1769 roku w Uchaniach mieszkało 175 Żydów; 1856 roku - 786 (na 1.342 wszystkich mieszkańców); w 1897 roku - już 1.386, co stanowiło 70% całej populacji. Z pewno¶ci± czę¶ć z nich wzięła udział w powszechnej na przełomie XIX i XX wieku emigracji do Stanów. Spis ludno¶ci z 1921 roku odnotował już tylko 1.010 osób pochodzenia żydowskiego.

Cmentarz żydowski w Uchaniach położony jest przy ul. Podgórze. Na terenie nekropolii znajduje się kilka macew, odnalezionych i przeniesionych tu w ostatnich latach.

Pochodz±cy z Uchani Jacob Finkelstein w li¶cie do naszej Redakcji tak opisuje ten cmentarz z okresu sprzed II wojny ¶wiatowej: "Cmentarz miał około stu pięćdziesięciu metrów kwadratowych. Przed wojn± pewien Żyd z Uchani dokupił obok grunt, jednak nie był on nigdy używany do pochówków. Cmentarz był wypełniony nagrobkami. Był schludny i zadbany. Kiedy Uchanie zajęli Niemcy, zaczęli zabierać kamienie nagrobne i układać z nich chodniki. Widziałem jak to robili. Do 1942 roku na cmentarzu pozostały już tylko nieliczne nagrobki".

Cmentarz w Uchaniach był także miejscem licznych egzekucji. Jacob Finkelstein wspomina jedn± z nich: "W 1942 roku ¶więto Szawot przypadało w maju, w niedzielę. Tego dnia Gestapo przyprowadziło na cmentarz czterdziestu trzech Żydów. Niektórzy z nich byli z Uchani, inni z Horodła. Niemcy zabijali ich strzałami - po dziesięciu w rzędzie, kolejno. Moje cztery młodsze siostry widziały to wszystko. Straciłem wtedy wujka Motl oraz brata dziadka Szlojme. W pobliżu cmentarza mieszkał człowiek o nazwisku Zdzisław Mastalerczuk. W 1944 roku, po wyzwoleniu, spotkałem Zdzisława, a on pokazał mi, gdzie na cmentarzu Gestapo zabiło mojego ojca. Został on pogrzebany tuż przy wej¶ciu".

W 1998 roku Jacob Finkelstein odwiedził swój rodzinny sztetl. Jego córka Barbara w swej relacji z podróży wspomina także wizytę na cmentarzu: "To była zaniedbana, poro¶nięta traw± działka otoczona drucian± siatk± z brzydk±, żelazn± bram±. Teren był nieco powyżej poziomu ulicy, ponieważ brak miejsca w przeszło¶ci powodował konieczno¶ć grzebania zmarłych w warstwach, jednych na drugich. Żadne symbole czy tablice pami±tkowe nie wskazywały, że był to cmentarz. Ogrodzenie wykonane zostało przez Chaima Ellę Ledera, który w czasach Holocaustu stracił żonę i czwórkę dzieci. Po wyzwoleniu Chaim zamieszkał z Ukraink±, która pomogła mu przetrwać wojnę. Pewnego dnia Chaim otrzymał od kilku polskich chłopów ostrzeżenie, nakazuj±ce mu opuszczenie Uchani. Je¶li by pozostał, miał zostać zabity. Nie mieli¶my żadnych kłopotów z wej¶ciem na cmentarz, jednak niewiele tam było do obejrzenia. Po wojnie mój tato dowiedział się od mieszkaj±cych w pobliżu ludzi, że jego ojciec został zabity przez Polaków i pochowany na tym cmentarzu. Ojciec szukał jakiekolwiek ¶ladu grobu, niestety - bezskutecznie".

tekst: K. Bielawski
foto: Krzysztof Szczuka - www.inmyeyes.art.pl
Polecamy też odwiedzenie strony www.izrael.badacz.org