Cmentarz żydowski w Tyczynie znajduje się na wzgórzu w południowo-zachodniej czę¶ci miasta, pomiędzy ul. Pułanek i ul. Parkow± i zajmuje działkę o nieregularnym kształcie o powierzchni 8449 m kw. Nekropolia powstała prawdopodobnie w XVIII wieku. Jak twierdz± chasydzi, jest to miejsce spoczynku Eliezera i Miruszy Lipmanów - rodziców słynnego cadyka Elimelecha z Leżajska. Podczas drugiej wojny na rozkaz okupacyjnego burmistrza miasta J. Heucherta wyrwano wiele macew i wykorzystano je do utwardzania Rynku i niektórych ulic. Te wydarzenia w wypowiedzi opublikowanej na stronie www.jewish.org.pl  opisał jeden z mieszkańców miasta: "Pamiętam, jak stary Żyd płakał, pochylał się, spisywał wersy z macew, którymi hitlerowcy wykładali drogi. To było straszne". Po wyzwoleniu cmentarz niszczał i popadał w zapomnienie. 

W latach dziewięćdziesi±tych XX w. powstała inicjatywa ogrodzenia i uporz±dkowania nekropolii. Na koszt miasta sporz±dzono projekt ogrodzenia, którego wykonanie sfinansował pochodz±cy z Bochni rabin Mendel Reichberg z Nowego Jorku. W ramach robót publicznych wykarczowano zaro¶la. Rabin Mendel Reichberg ufundował także budowę ohelu, w którym spoczywa Szlomo Arie syn Zewa Wolfa Weichselbaum, zmarły w dn. 10 tamuz 5687 r ( 10.07.1927 r.) cadyk z Tyczyna, uczeń m. in. Chaima Halberstama z Nowego S±cza, Jechiezkiela z Sieniawy i Jakowa Mosze z Komarna, autor ksi±g o tre¶ci religijnej Birchat Szlomo i Hachanat Lew Litefila.

W wyniku dewastacji do dzi¶ na cmentarzu przetrwało kilkadziesi±t macew lub ich fragmentów. Czę¶ć z nich odnaleziono w 2004 r. podczas prac zwi±zanych z budow± miejskiej sieci kanalizacyjnej. Najlepiej zachowanym nagrobkiem jest macewa Chaji Malki córki Dawida Icchaka, zmarłej w dn. 1 aw 5692 r. (03.08.1932 r.). Według niepotwierdzonych danych, w ostatnich latach na cmentarzu odbyły się dwa nielegalne pochówki żydowskich mieszkańców jednego z pobliskich miast.

Cmentarz jest ogrodzony, klucze do bramy i ohelu przechowywane s± w Urzędzie Miasta i Gminy Tyczyn (Rynek 18, 36-020 Tyczyn, tel.: 17 221 93 10, 17 221 92 11). Poż±dane byłoby wykonanie spisu zachowanych nagrobków oraz usunięcie antysemickich i faszystowskich napisów z bramy i cokołu ogrodzenia.

W Tyczynie znajduje się jeszcze jedno miejsce pochówku ludno¶ci wyznania mojżeszowego. Jest to założony w XIX wieku cmentarz choleryczny, położony na przedmie¶ciu Niwa, w pobliżu drogi do Błażowej. Również ten obiekt uległ dewastacji, do obecnych czasów przetrwały jedynie fragmenty ogrodzenia.

tekst: Krzysztof Bielawski