Żydzi w ¦wiebodzicach zaczęli osiedlać się dopiero w XIX wieku. Nigdy nie stanowili w tym mie¶cie grupy silnej liczebnie - w 1880 r. było ich zaledwie kilkudziesięciu na ogóln± liczbę siedmiu tysięcy mieszkańców ¦wiebodzic. Na taki stan rzeczy miała przede wszystkim wpływ blisko¶ć Wałbrzycha, który chętniej był wybierany przez Żydów jako miejsce osadnictwa. ¦wiebodziczanie żydowskiego pochodzenia nigdy nie mieli w swym mie¶cie synagogi. Nabożeństwa odbywały się w domu modlitwy.

Obecnie jedynym ¶ladem bytno¶ci Żydów w ¦wiebodzicach jest cmentarz żydowski. Założony został w 1849 r., ma kształt wydłużonego prostok±ta, powierzchnię 0,06 ha i usytuowany jest przy ul. Wałbrzyskiej. Otacza go ze wszystkich stron kamienny mur. Najmłodszy zachowany nagrobek pochodzi z 1949 r. i stoi na grobie Mosze Owsianko. Fakt ten ¶wiadczy o tym, iż po drugiej wojnie ¶wiatowej w ¦wiebodzicach wci±ż mieszkała pewna grupa Żydów. Niestety w okresie powojennym nekropoli± nikt się nie interesował, co doprowadziło do jej dewastacji. Większo¶ć kamieni nagrobnych została rozkradziona, niektóre groby rozkopano (najprawdopodobniej w poszukiwaniu drogocennych rzeczy), a cały teren porosła bujna dzika ro¶linno¶ć. W 1998 r. dzięki inicjatywie ówczesnego burmistrza ¦wiebodzic Jana Wysoczańskiego cmentarz został posprz±tany. Ocalałe macewy i ich fragmenty zostały ustawione pod murem, a walaj±ce się po nekropolii ludzkie ko¶ci złożono w jednym grobie - umieszczono na nim tablicę z napisem "Pamięć o zmarłych czyni nas ludĽmi" (niestety tablica jest już rozbita).

Na jedynie kilku ocalałych kamieniach nagrobnych widniej± inskrypcje w języku hebrajskim i niemieckim (macewa z 1949 r. ma dwujęzyczny polsko-hebrajski napis). Bardzo dobrze zachował się na cmentarzu drzewostan w postaci długiej alei.

Cmentarz ten ma osobliw± atmosferę. Krótko przystrzyżonej trawie porastaj±cej ogołocony z nagrobków teren kirkutu i pięknemu szpalerowi drzew towarzysz± oparte o mur nadgryzione zębem czasu macewy - strażnicy czasu i pamięci o żydowskich mieszkańcach ¦wiebodzic.

Aby dotrzeć na cmentarz żydowski, należy wej¶ć na nekropolię katolick± głównym wej¶ciem i skręcić w prawo. Wej¶cie na kirkut jest w murze cmentarza katolickiego (oryginalna brama od strony ulicy jest od 1996 r. zamurowana).

Opracowano na podstawie artykułu Anity Tyszkowskiej "Wa¶nie na grobach" (Gazeta Wrocławska Robotnicza z 12 sierpnia 1998 r.) oraz artykułu "Zapomniany cmentarz w ¦wiebodzicach" (Słowo Żydowskie, nr 19/1996 z 20 wrze¶nia 1996 r.).

Podziękowania dla pana Jana Jagielskiego za udostępnienie materiałów z archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego .

tekst & zdjęcia: Małgorzata Fr±ckowiak
Kliknij tu by obejrzeć film video nagrany na tym cmentarzu