Pierwsi Żydzi osiedlili się w Surażu około 1525 roku i zamieszkiwali w tej miejscowo¶ci do połowy XVII wieku. Przywilej "de non tolerandis judaeis" na ponad sto lat zmusza ich do opuszczenia miasta. Ponownie osiedlaj± się tam pod koniec XVIII wieku. Spis pruski z 1799 roku odnotowuje dwunastu Żydów na 723 mieszkańców. Liczba ta jednak stopniowo wzrastała, według spisu z 1897 roku na 1599 mieszkańców Suraza, 366 było Żydami. W dwudziestoleciu międzywojennym liczba surażskich Żydów zaczęła gwałtownie maleć. 17 wrze¶nia 1939 roku było ich tu tylko czterdziestu.

Pierwsza synagoga w Surażu prawdopodobnie istniała już w XVI wieku. Na pocz±tku XIX wieku wzniesiono tam now± drewnian± bożnicę. Domy żydowskie znajdowały się wzdłuż ul. Białostockiej oraz wokół rynku.

Cmentarz żydowski w Surażu położony jest w północno-wschodniej czę¶ci miasteczka, około stu metrów od szosy białostockiej. Nekropolia została założona w 1865 roku. Do dzi¶ zachowały się pojedyncze macewy, z których najstarsza pochodzi z 1792 roku i została zapewne przeniesiona tu ze starszego cmentarza. Badacz judaików Podlasia, Tomasz Wi¶niewski podczas prac inwentaryzacyjnych na terenie tej nekropolii na podstawie hebrajskich inskrypcji zidentyfikował kilka nazwisk zmarłych: Lea córka Jakuba ha-LeWi, zmarła w 1885 roku; Fruma Amiel córka Izraela, zmarła w 1885 roku; Mosze, zmarły w 1916 roku; Cwi syn Dowa, zmarły w 1885 roku.

Cmentarz zarasta krzewami. W dobrym stanie zachował się tylko mur cmentarny. Szkoda, ze miejscowe władze nie interesuj± się cmentarzem, jest on wszak ¶wiadkiem historii Suraża, gdzie jeszcze przed kilkudziesięcioma laty wielu mieszkańców stanowili Żydzi. Je¶li nie zostanie powstrzymana postępuj±ca degradacja cmentarza, za kilka lat nie pozostanie żaden ¶lad po grobach.

Dwie macewy przechowywane s± w Prywatnym Muzeum Archeologicznym Władysława Litwińczuka w Surażu. Jeden z nagrobków tkwił w bruku jezdni, drugi służył jako stopień schodów na prywatnej posesji (kliknij tu, by obejrzeć ich zdjęcia).

tekst & zdjęcia: Stanisław Kamiński
Polecamy lekturę reportażu: "Macewy mchem porosły"
Zdjęcia cmentarza w Surażu znajdziesz też na stronie www.bagnowka.com
Lokalizacja cmentarza według wskazań GPS: N52.957064 E22.963303